– Når det kjem til snø og ski, passar eg på å understreka at eg er Vossing

Ein torsdags morgon i desember kjem denne bladfyken gåande over bakkane på Ølfernes. Som nærmaste nabo er vegen til jobb kort denne dagen.

Det er vått i graset og kaldt i lufta. Likevel kjem Magne Heien gåande med eit stort smil.

– Velkomen! Eg tenkte vi kunne gå bort og kikka litt på røykjebua mi!, seier Magne og viser veg bort til ei lita bu om lag 100 meter frå huset på garden. Her har han hengt opp hjortepølser og pinnekjøt som vert røyka på svartolder.

– Det er kortreist mat vi har her. Eine hjorten skaut sonen min 20-40 meter frå røykjehuset og sauen er frå garden og har gått på Ulvanosa, fortel han.

Magne stiller seg opp så bladfyken kan få teke bilde. Mellom oss heng det ei grein, sånn ca. midt i vegen for biletet.

– Er greina i vegen? Eg tek ho eg, seier Magne og riv greina or treet, stiller seg fint opp igjen og smiler til kamera.

Oppigarden

I 44 år har Magne og kona Aud budd på Ølfernes. I haustferien i år flytta dei om lag 250 meter lenger innover på Utåker og yngstesonen med familie flytta inn på garden.

– Vi flytta to hus på fire dagar, det var nokså hektisk, fortel Magne medan vi bevegar oss mot garden.

Det er slekta til Aud som kjem frå Ølfernes. Opphaveleg var garden ein setegard for ein adelsmann med namn Benkestokk. Fram til 1885 var det eit fellestun for fire garder.

– Nokre av husa var på nedsida av der vegen er no, nokre på oppsida, og så gjekk postvegen gjennom tunet, fortel Magne.

Han kan utruleg mykje om Ølfernes, og fortel at i 1888 flytta dei eine gardshuset frå fellestunet og bort der huset på garden til Magne og Aud står no.

– Det vart heitande Oppigarden. Dei etablerte hus og eldhus og løa. Eldhuset står enno, og grunnmuren på løa, men vi har jo måtta renovera ein del av det. Det vart bygd nytt hus i 1980, fortel Magne.

Magne og Aud har budd i det huset sidan 1981, i 44 år. Frå fyrste januar tek altså yngstesonen Johannes og kona Gro og borna Johan, Magnus og Margrete over både gard og sauedrift.

– Vi kunne nok ha fortsett med det, men vi tykkjer at dei kan ta over no når barna er små, slik at dei får glede av det, fortel Magne.

Mellom kristtorn og snø

Far til Magne, Johannes Heien, var frå Hatlestrand, og mor Margrete Haugland var frå Uskedalen. Dei busette seg på Voss, og her vaks Magne opp.

– Oppveksten var veldig fin. Vi budde fyrst fem år nede i sjølve Vossavangen før far min bygde eit hus ved Palmafossen i 1960. Der hadde vi naturen tett på, både Bømoen og Storåsen, fortel Magne.

Johannes Heien var lærar, og hadde ein eigen evne med tal. Han kunne løysa vanskelege mattestykke i hovudet, og til og med fortelja kva vekedag ein dato mange år fram i tid ville falla på. Johannes hadde lange sommarferiar og store deler av dei vart nytte på Hatlestrand. Her blei Magne vane med fisking og sjøliv.

Til jul fekk Johannes tilsendt kristtorn frå Hatlestrand. Denne tradisjonen har Magne halde i live, og han sender kristtorn til mor og bror kvart år.

– Kristtorn er blitt ein del av identiteten min. Far min fekk det kvart år, og no har eg teke over tradisjonen og sender til mor mi kvar jul. Ho er 93 år og synest det er veldig stas, fortel Magne medan han klipper til nokre greiner med kristtorn som bladfyken skal få ta med seg heim.

– Det er ein veldig fin julepynt, og held seg lenge. Men om fuglane fyrst finn ut kor den er, er bæra vekke på ein dag eller to, seier Magne.

Rik på historie

Det har budd folk på Utåker i lange tider, og truleg vil folk fortsetja å bu der lenge til. På Ølfernes finnest fleire minne frå forne tider. Her ligg det seks gravrøyser og ei steinsetting frå høvesvis bronse- og jernalderen.

Heilt nedst på garden til Magne og Aud ligg ein liten haug som heiter Torkelshaugen.

– Ingen veit kvifor den heiter det, men oppå her ligg det ei gravrøys. Det må ha vore ein viktig mann som vart gravlagd her. Dei la han nok her fordi det er utsikt over fjorden, fortel Magne.

Røysa er frå bronsealderen, som var om lag 1700 – 500 f.Kr. På sida av står det ei stor og flott furu.

– Dette er Torkelsfura. Ho er ganske spesiell og skil seg veldig ut frå dei andre furene her oppe. Dei andre er betydeleg yngre så dei er nok blitt hogd, men akkurat Torkelsfura har dei lete stå, fortel Magne og legg til;

– Ein dag skal eg ta prøve av ho og senda inn slik at biologane kan finna ut kor gamal ho er. Ho er veldig solid og har stått her i vêr og vind. Du ser ho har vridd seg noko veldig, det gjer dei ofte for å tola å stå i vinden.

Dateringa av røysa gjer oss også eit tidspunkt for sist kjende levande på Ølfernes. Her har det budd folk i minst 3000 år.

– Ølfernes heitte mest sannsynleg Alfarnes tidlegare, som i «allfarveg». Fjorden som ligg her var jo ferdselsåra. Neset her blei nok så kalla Alfarnes. I dansketida vart det nok omskrive med Ø, seier Magne.

Inspirert av naturen

Vi set oss i bilen og susar dei 250 meterane bort til det «nye» huset. På turen fortel Magne om diktinga si.

I 2010 vann han diktkonkurransen på Vise- og lyrikkfestivalen i Haugesund med diktet «du måne og meg», og i 2011 debuterte han med diktboka «Gjest», som vart fornya i 2022 med fleire dikt og bilete.

– Naturen er det som inspirerer meg. Men det må vera ei spesiell hending eller eit naturbilete. Eg sit ikkje inne og skriv, eg må ha opplevd det på kroppen ute i naturen, fortel han.

Boka er full i flotte dikt, akkompagnert av bilete teke av diktaren sjølv. Det er tydeleg at han har eit auge for komposisjon og skapar flotte bilete både bokstavleg og biletleg talt.

– Her på Ølfernes får ein veldig gode bilete av naturen. Det er så vidt syne her, og blandinga mellom fjord og fjell og himmel gjer at det alltid er noko flott å sjå på.

Ein del av dikta til Magne er også kome med på Poesiringen – ei Facebookside for dikt med om lag 40 000 tilhengjarar. I tillegg er to av dikta hans med i ei bok der lyrikaren Helge Torvund vart heidra.

Vi parkerer utanfor eit hus som ligg nydeleg til med ein fantastisk utsikt over Skånevikstranda. Her ser ein frå Kyrping i aust og lika til Stord i sør-vest.

– Vi får gje ho eit lite vink om at vi kjem, seier Magne og ringar på døra. Han opnar opp og ropar hallo.

Kvinna bak Heien

Når Magne var 20 år trefte han ho han skulle dela livet sitt med. Aud Ølfernes gjekk på husmorvikarskulen på Voss, og skilde seg ut i Magne sine auge.

– Eg kan flytta meg eg, så de får prata, seier Aud når vi har sett oss til rette i ei flott julepynta stove.

– Jammen det er jo du som er årsaka til at eg er her, så du må jo vera med, seier Magne med glimt i auga.

– I staden for å kikka etter jenter på gymnasiet kikka eg etter jenter på husmorvikarskulen. Det angrar eg ikkje på, det har lønt seg med ein praktikar i hus og heim, legg han til med ein latter.

– Du må ikkje seie slikt i desse likestillingstider, spøkjer Aud.

Dei to har nok alltid vore likestilte. Det er tydeleg at dei har levd eit langt og godt liv ilag, på måten dei spøkjer med kvarandre.

– Det har aldri vore noko diskusjon, han er flink ute og eg er flink inne. Det er travelt nok som det er å gå i jobb, ha ungar og driva gard, så ein kan ikkje byrja diskutera kven som skal gjera kva, ein må berre gjera det, analyserer Aud.

I år har dei vore saman i 49 år og gifte i 44 av dei.

– Vi skulle vel nesten hatt ein diplom. Det har vore litt av eit Vasalopp, ler Aud og legg til;

– Eit liv består av så masse forskjellig, men så lenge helsa er god går det stort sett greitt. Vi har hatt så mange prosjekt og så mykje arbeidsglede at vi ikkje har fokusert på sånt som kan ta knekken på folk.

Saman har Magne og Aud tre soner og sju barnebarn. Yngstesonen Johannes har same hovudfag som Magne, og tok over etter han når han pensjonerte seg frå læraryrket.

– Slekt skal følgje slekters gang, seier Aud.

– No er eg ni og sytti.. byrjar Magne.

– Er du ni og sytti?, spør Aud.

– No er eg ni og seksti, eg blir 70 til sommaren, ler Magne.

– Livet går så fort. Vi får vera takksame for helsa vi har. Det er om å gjera å ikkje tenkja på at ein er gamal, men ta ut det beste i kvardagen og gle seg over det som er å gle seg over, seier Aud.

– Til dømes det å få oppleva å vera besteforeldre er veldig kjekt. Det viktigaste i liva våre er å samla familien og veta at dei er godt tekne vare på, legg ho til.

Magne og Aud har alltid likt seg i lag med ungar, og saman har dei skapt eit trygt fundament for fleire generasjonar.

– Bestefaren er sånn som ligg på golvet og leiker med barnebarna. Når dei skal leggja seg om kvelden lagar han eventyr om Jonakonaknuten som finn på alt mogleg, ler Aud.

Jonakonaknuten er ein oppdikta person frå Voss. Han er ein oppfinnar med mykje utstyr på låven som han skrur og mekkar på.

– Aud roper til meg at eg må roa meg ned, ungane skal sova, ler Magne og legg til;

– Dei likar å høyra om Jonakonaknuten. Han tek heilt av.

Triveleg arbeid

Hovudyrket til Magne har vore lærar i idrett. Han hadde sine fyrste år på Husnes Ungdomsskule mellom 1980-1991 før han gjekk over på Kvinnherad vidaregåande skule. Der blei han til 2019.

– Eg har vore i skuleverket i rundt 40 år. Eg har alltid likt ungar og ungdomar og å få vera lærar i så mange år har vore veldig kjekt, seier Magne.

Mange har hatt Magne i idrett på KVV. Han hadde alle studieretningane, både helse og sosial, elektro, mekanisk, studiespesialiserande og dei med spesielle utfordringar.

Han utdanna seg til lærar i idrett ved idrettshøgskulen i Oslo før han tok naturfag på Distriktshøgskulen i Sogndal. I tillegg har han idrett for menneskje med funksjonsnedsetting frå Beitostølen.

– Noko av det trivelegaste med jobben var at eg hadde ein del elevar som ikkje var like ivrige alltid, og som nok var på grensa til å skulka idrett. Eg kunne nok ha stroke dei slik at dei ikkje fekk karakter. Men dei var alltid dei som helste finast på meg, sikkert fordi eg ikkje strauk dei, ler Magne og legg til;

– Og no ser eg jo at dei er i flotte, gode, praktiske jobbar. Så eg trur at ein skal gje folk litt rom akkurat i ungdomstida, seinare går det ofte betre for dei.

I tillegg til å vera lærar, har Magne vore bonde i 44 år. Han kallar seg også ein skogsarbeidar, då han hogger mykje tømmer og ved.

– Eg har alltid likt fysisk arbeid, likt å arbeida med praktiske ting både inne og ute, fortel han.

Under studietida i Oslo køyrde Magne buss for Skøyen busselskap. Seinare køyrde han skulebuss i Kvinnherad.

– Eg køyrde skulebussen til jobben som lærar og når skulen var over køyrde eg skulebussen heim att, fortel han.

Sauebonden

Bladfyken set kaffikoppen frå seg og forsyner seg av ein smultring frå det bognande kakefatet Aud har sett fram. Så fangar nokre ord på glasbrikka blikket mitt.

– NM i Saueklipping?, spør eg.

– Ja, det har eg òg vore med på, smilar Magne.

I ein del år reiste Magne rundt og klipte sau i Kvinnherad. Han klipte opp mot 1000 sauer nokre år, og prøvde seg så på NM i saueklipping.

– Eg vart nummer to i klasse to, altså ikkje i racerklassen. Men det var no greitt nok, seier han.

– For ein amatør er det veldig bra, skyt Aud inn og legg til;

– Magne har aldri vore redd for å utfordra seg sjølv. Han er ikkje så redd for om han vinn eller ikkje, men han prøver seg.

– Eg likar å prøva nye ting. Mesteparten er noko fysisk relatert, då eg likar å bruka kroppen, seier han.

Magne og Aud har drive med sauer på garden sidan 1984. Då renoverte dei løa, som no husar ein fin flokk. Magne har nett slakta eit lam og viser fram kor indre- og ytrefileten ligg.

– Lamma som går på Ulvanosa blir aldri for feite. Det er ikkje sånn kjempebeite der. Men det blir god mat av dei, seier Magne.

Ein gong var det ein sau som hadde gått seg i skorfeste på ein særs vanskeleg plass. Då gjekk Magne inn for å skyta han.

– Eg bomma på dei to fyrste skota, men eg skremte sauen så fælt at han kvakk til og gjorde eit forferdeleg hopp. Eg skaut han rett og slett ut av skorfeste. Han overlevde og gjekk heim ilag med meg, ler Magne.

Ekte Vossing

Skiskyttaren Jon Istad frå Voss var med å bygde huset Magne og Aud har flytta inn i. Han var ein av dei største idrettsfolka på Voss, og vann sølv i Vinter-OL i 1968 og to gull i verdsmeisterskapen i 1966 og eitt gull i 1967.

– Han var ungkar og snikkar, og skiskyting var livet hans. Ein dag datt han ned frå eit tak på Voss og knuste ankelen, og med den rauk livsgleda hans, fortel Magne, og legg til;

– Likevel vart han vestlandsmeister, han drog foten etter seg då han gjekk.

Istad bygde ein del rundt om i Kvinnherad for eit firmaet Byggekompaniet.

– Då bygde han mellom anna dette huset her. Det er svært solid bygd, så han var ein dyktig snikkar, fortel ein stolt Magne.

Magne var sjølv tidleg ute i idretten. Allereie som 10-åring starta han med skihopp, og seinare vart det langrenn og kombinert.

– Då eg var 14 år sette eg personleg rekord i skihopp på 52 meter. Eg har òg ein del andreplassar i kretsmeisterskap og ein 20. plass i NM i kombinert, fortel han.

Seinare vart han fotballspelar for Voss og spelte i tredje divisjon for Fana i Bergen.

– I 1976 spelte eg cupkamp mot Brann på Brann stadion i tredje runde i cupen. Eg var litt med i både IL Ternen og IL Trio då eg kom til Kvinnherad, men etter kvart tok gardsarbeid, tre ungar og jobb mykje av tida mi, fortel Magne.

Magne er framleis ein aktiv kar, og har nok litt vondt for å sitja i ro somme tider.

– Eg var både ski- og fotballtrenar då borna mine var små, og no har teke det opp igjen og er trenar for barnebarna. Når eg kjem på treningar seier dei «no kjem den gamle trenaren», ler Magne.

Å flytta frå Voss til Kvinnherad innebar at Magne måtte ofra litt den stabile vinteren han var vane med. Men han har funne stader å få bruka skia sine likevel.

– Eg er veldig glad i å gå på ski og går mykje i Tveitedalen og Fjellhaugen. Eg har òg gått Birkebeinaren kvart år i 15 år, og går Haukelirennet på Vågsli i påsken, fortel han.

Han har også gått Skarverennet 11 gonger, og Vasaloppet i Sverige i 2011.

– Det er eg litt stolt av. Det er 90 km på ski, fortel Magne med eit glis medan han viser fram diplomet som har fast plass på veggen.

– Når det kjem til snø og ski passar eg på å understreka at eg er vossing, legg han til.