Historia om då sterke karar bar ein tung båt høgt til fjells

Dei tenkte neppe at innsatsen deira skulle føra til ein større reportasje i Grenda 82 år seinare. For det fyrste eksisterte ikkje avisa den gong, for det andre hadde gjengen sikkert meir enn nok med den slitsame oppgåva. Dessutan var det jo slikt livet i stor grad bestod av; tungt arbeid av ymse slag kvar einaste dag.

Men likevel; tru om dei ikkje følte at turen frå Nordrepollen og opp fjellsida til Godalsvatnet, med ein svær båt mellom seg, måtte vera noko for minnebøkene? Heldigvis har vi framleis augevitne som kan fortelja historia. 89 år gamle Bård Øyre var med på strabasane, og hugsar mange detaljar den dag i dag.

Sådd frøet

Grenda parkerer på Øyre i Nordrepollen laurdag ettermiddag. Bård hadde ikkje tid til å møta oss tidlegare på dagen, for då var han invitert med på fjorden for å trekkja garn. Men no sit han i stova saman med naboen Olav Gjerde. Omnen syt for behageleg temperatur, og på fjernsynet er dei norske skiskyttardamene i ferd med å gå inn til fyrsteplass på stafetten i Ruhpolding.

– Kven har sådd frøet? spør Bård, og undrar korleis journalisten har fått snusen i hendinga frå 1941.

Alt har si forklaring, og Bård smiler til det han får høyra. Han er sjølvsagt samd i at dette er ei soge som er verdt å fortelja.

– Eg blei med på den turen. Eg var vel åtte år då, innleiar mannen som er født i 1933.

Tjukk is

Men la oss starta med bakgrunnen. Godalen ligg høgt over Nordrepollen, 540 meter over havet. Alle som har køyrt til Markjelke og Jukla har passert det vakre dalføret. Der ligg også Godalsvatnet, og garden Øyre hadde behov for ein båt som kunne nyttast til å frakta sauene inn til beiteområda kring Markjelke og Botnane. Å gå langs vatnet var ikkje noko freistande alternativ, for bratte fjellsider strekkjer seg heilt inn til vasskanten. I tillegg var ikkje elva frå Svartedalen enkel å kryssa.

Båten vart bygd i Austrepollen av Jens Nerhus.

– Hadde ikkje han spurd om kor brei båten skulle vera bak? spør Olav.

– Jau, humrar Bård, og tenkjer etter om det er noko som kan stå på prent. Konklusjonen er at han vågar å avsløra sitatet.

– Då sa farbror min: «Han skal vera bak nett som ræva til Ola-Maleno».

Den nemnde farbroren heitte Knut Øyre, og han skal straks spela ei viktig rolle i historia vår. Malene var oldebesto til Olav Gjerde.

– Då dei henta båten var det tjukk is her. Så dei la han oppå ein kjelke, og gjekk på skeiser bak og skubba, fortset Bård Øyre.

Flaumen tok bruene

Med båten på plass i Nordrepollen, var det berre å venta på ljosare tider og at snøen skulle forsvinna frå fjellet. Så ein dag var det klart for den store jobben. Bård hugsar ikkje nøyaktig kva månad det skjedde i, men årstalet er han sikker på.

– Det var i 1941. Eg hugsar det fordi eg gjekk på skule i Austrepollen. Vi var berre tre elevar her inne, så difor hadde eg dei to fyrste åra i Austrepollen, fortel han, og legg til at trioen vart rodd inn til skulen kvar dag.

– Det gjekk ein sti òg. Men det var visst ein som sa at «den er ikkje å anbefala om vinteren», skyt Olav Gjerde inn.

Å frakta båten inn Øyresdalen, vart noko meir komplisert enn planlagt.

– Hausten 1940 rauk det seks bruer i flaumen, og dei hadde berre fått opp igjen to av dei, minnest Bård.

Løysinga vart å lasta båten på ein dragslede og spenna på fjordingen til Bård Øyre sin far. Ferda gjekk inn dalen om lag der bilvegen ligg i dag, men litt nærare Øyrelva. Elva skulle kryssast ved Bruhaug, og her skulle eigentleg Bård Øyre snu og gå heim.

– Planen var at eg skulle vera med så langt inn som far køyrde sleden. Men så var det også med to gutar som var litt eldre enn meg, og dei fekk vera med heile vegen. Så då byrja eg å gråta litt. «Du kan skjøna at guten kan få vera med», sa farbroren min, og dermed fekk eg lov, eg òg, flirer Bård.

Likhandfangar

Ved Bruhaug var det festa ein løypestreng over elva til Smalastølen. Men strengen hang altfor høgt, så den måtte slakkast ned.

– Så hengte dei båten opp på strengen, og fekk eit tau over elva. Far kom inn med hesten på andre sida, og så drog dei båten over. Eg trur dei hadde sleden oppi båten, slik at dei fekk den over med det same, opplyser Bård Øyre.

Sjølv om denne operasjonen var krevjande nok, var det fyrst no det verkelege slitet starta. Alle som har vore i området, veit at fjellsida under Godalen er stupbratt. Her skulle altså gjengen klatra opp, samstundes som dei bar ein tung båt.

– Eg trur dei var 10-12 mann som bar. Å forstå slitet er ikkje lett i dag, for det var just ikkje nokon autostrada opp. Men dei var littegranne slue òg, ser du. For dei hadde teke med seg likhandfangarar, seier Bård.

Han må forklara kva i all verdas reiskap ein likhandfangar er, og informerer at det er eit handtak som vart bora inn i kista når dei skulle frakta daude folk til kyrkja.

– Dei bora hol heilt oppunder esinga og sette likhandfangarane inn der, og så bar dei båten opp-ned, utdjupar Bård.

Restaureringsprosjekt

Opp fjellsida følgde dei den gamle stølsvegen, eller kuvegen om du vil.

– Men det var smalt mange stader, så det var ikkje godt å gå på sida av kvarandre, seier vitnet.

Stien finst enno, og er fullt brukande for dei som let seg freista til å gå der.

– Eg rydjar litt i han nesten kvart år. Den stien kunne vore eit interessant restaureringsprosjekt, meiner Olav Gjerde.

For å koma til målet, måtte berarane fyrst gå opp til Heio i vel 600 meters høgde, før dei kunne ta seg ned til Godalsvatnet som ligg 540 meter over havet. Men dei kom fram, og det i løpet av éin dag.

– Kvidde dei seg på førehand?

– Eg fekk ikkje inntrykk av at dei kvidde seg. Det var sterke og spreke karar som bar han opp, vurderer Bård.

– Dei hadde ikkje andre moglegheiter heller, understrekar Olav.

Fotografen

Ettertida kan prisa seg lukkeleg over at Ingemar Øyre var med og bar. Han hadde nemleg fotoapparat, og tok fem bilete som vi har fått tilgang til. Dei viser både starten med hesten føre sleden, beringa i fjellet, og avslapping vel framme i Godalen. Bileta var eigentleg i svart/kvitt, men er no blitt kolorerte av Samson Bakke.

Også Bård Øyre vart avbilda, sjølv om han strengt tatt ikkje var del av dugnadsgjengen.

– Nei, dei kunne ikkje bruka sånne folk til å bera. Eg gjorde ikkje mykje av meg, smiler han.

På eine biletet ser vi også ein eldre herremann med hatt, bart og ikkje minst ei øks i neven.

– Han var 61 år og for gamal til å bera, så han rydja stien, minnest Bård.

Vi kan heller ikkje unngå å nemna den tragiske historia knytt til eine guten som smiler fint på eit av pausebileta. Han heitte Magne Øyre, og få år seinare, i 1945, gjekk han gjennom isen i Nordrepollen og drukna.

Då er det mykje lystelegare å påpeika at ei kvinne er å finna på fotografia frå beringa. Det viser seg å vera Marie Øyre, mor til Olav. Årsaka til at ho vart med på turen, er sikkert fordi ho ville vera saman med kjærasten Anders Gjerde, som ho sit på sida av på biletet. I tillegg jobba ho som budeie i Godalen.

Seterjentene

Eitt av fotografia gjev oss nærare hint om kva tidspunkt ekspedisjonen føregjekk på. Her ser vi heile gjengen føre eitt av sela i Godalen, medan budeia Hjørdis Enes går rundt og byr på kaffi. Sidan det er budeier til stades, kan det indikera at vi er i slutten av juni eller tidleg juli. Truleg er vi også på ein laurdag.

– Seterjentene var der berre i helgane, for då hadde dei fri. Resten av veka gjekk dei ned til bygda kvar morgon med mjølka og for å jobba på garden, og så drog dei opp til Godalen igjen om ettermiddagen for å mjølka og overnatta, opplyser Olav Gjerde.

Budeiene hadde minst to timar å gå kvar veg. Det seier litt om kor strevsamt stølslivet eigentleg var.

– Då dei kom opp til Godalen fekk karane mat, og det fortente dei òg. Etterpå tjørebreidde dei båten, fortel Bård.

Seige folk

Fartøyet skulle som nemnt brukast til å transportera sauer. I dag hadde det truleg også blitt nytta til fisking, men i 1941 var det ikkje nokon fangst å henta i Godalsvatnet. På 1960-talet vart det sett ut fisk, og etter få år var det typisk nok blitt altfor mange av dei.

Bård Øyre vågar ikkje tippa kor tung båten eigentleg var.

– Det er ikkje godt å seia, men han var i alle fall noko tyngre enn ein vanleg færing. Han var stor, ser du. Båten dei hadde tidlegare var mindre, og den kunne dei stabla under ein stein, slik at han låg greitt om vinteren. Den nye var større, og måtte såleis liggja ute heile tida.

– Kva tenkjer du om prestasjonen desse folka gjorde?

– Det er jo imponerande. Og så gjorde dei det på berre éin dag, rosar Bård.

– Det er ikkje sikkert vi hadde klart det i dag, for vi er svakare. Det var seige folk før i tida, meiner Olav.

Markjelke

Farkosten er no øydelagt, men ein og annan plankebite skal framleis liggja att i Godalen. Det skal elles ha vore båtar i både Markjelkevatnet og Juklavatnet. Også desse vart frakta opp frå Nordrepollen. Men bruksområdet var annleis, slik at vekta kunne vera ein del mindre. På Markjelke var det gardar frå Kvestad og Nå ved Sørfjorden som heldt til, og staden vart difor kalla Hardingstølen. Her skal det ha vore så mykje som 11 sel, og ruinane stod heilt fram til byrjinga av 1970-talet, då dei forsvann under massar frå den store kraftutbygginga.

Stølinga på Markjelke føregjekk frå kring 1760 til ein gong før 1820.

– Eg såg restane av ein gamal båt då dei heldt på å byggja dammen på Jukla. Eg reknar med dei brukte den til å frakta heim smør, ost og andre ting frå stølen, filosoferer Olav.

Bygde Vinduet

Sidan vi fyrst nemner kraftutbygginga, er det verdt å trekkja fram at Bård Øyre var blant karane som vart tilsett av NVE/Statnett heilt frå starten av.

– Eg var med då dei byrja i 1968, og hang med til kring 1980. Då var det ikkje meir jobb, så vi byrja med ku i staden, fortel han.

Bård var også involvert i bygginga av det berykta «Vinduet»; huset som klamrar seg fast midt i fjellet på sida av Bondhusbreen.

– Eg var litt med under isen også. Der monterte vi eit instrument som skulle måla trykket av isen, men eg trur isen skrubba vekk heile greia. Det var valdsame krefter der, smiler Bård.

I tillegg til kyr hadde familien sauer på garden, noko dei har framleis. Bård, som må karakteriserast som ein usedvanleg sprek 89-åring, er framleis med og ser til dyra.

– Eg er stadig inne til Botnane. Og for halvtanna år sidan mangla vi éin sau, så då meldte eg meg til å gå inn til Kvitnadalen for å leita, seier han.

Trekkspelet

Akkurat når vi er i ferd med å avslutta intervjuet, gjer Kåre Eik, som også er til stades, merksam på at det står ein trekkspelkasse langs eine veggen.

– Du skulle teke ein melodi? oppmodar han.

– Jau, det kan eg gjera, sjølv om fingrane ikkje er slik dei var. Men eg er litt toskjen, for eg har vanskeleg for å seia nei, seier Bård smålåtent.

Han har ingen grunn til å snakka ned eigne ferdigheiter, for straks etter glir fingrane lett over tangentane og knappane. Notar treng han ikkje. To flotte melodiar, éin litt svingande og éin meir melankolsk, serverer han dei privilegerte tilhøyrarane.

Det dreg seg heldigvis mot ein ny vår med påfølgjande sommar. Då skal sikkert Bård Øyre ta turen til Godalen igjen. Og skulle han få behov for ein båt, slepp han i alle fall å bera den opp.