Her budde «Linken» for å bli frisk etter tuberkulosen

Karoline Cecilie Albrethson vart født i 1911 i Dimmelsvik. Heilt frå ho var liten og fram til ho døydde i 2007, vart ho berre kalla Linken. Ein gong i fyrste halvdel av 1930-åra tok livet hennar ei dramatisk vending, ho vart nemleg sjuk av tuberkulose. Truleg opplevde ho vanlege symptom som brystsmerter, blodig hoste, feber, frysningar, nattlege sveittetokt, appetittmangel og utmatting.

Tuberkulose, tidlegare kalla lungesott og tæring, var ein frykta diagnose. Ein reknar med at i perioden 1895 til 1955 mista 250.000 personar livet berre i Norge. Men sjukdomen var kjent lenge før den tid. Skjelettrestar avslører at også steinaldermenneska sleit med tuberkulose. Og prøvar av ryggrada til egyptiske mumiar viser at heller ikkje dei gjekk fri.

Fiskar frå Sæbøvik

Frå 1898 og i åra framover vart det bygd fleire sanatorium i Norge. Her vart pasientane behandla med ro, mykje frisk luft og næringsrik mat. Kor effektivt dette var, kan nok diskuterast. I alle fall vart det frå 1904 av etablert mange pleieheimar for dei som vart karakteriserte som «håplaust sjuke».

Sjukdomen råka også hardt i Kvinnherad. Berre i 1930 mista 17 pasientar på Valen sjukehus livet grunna tuberkulose. Ifølgje nettleksikonet Wikipedia kunne ein som vart sjuk risikera å bli utestengd frå både arbeid og sosialt samvær i årevis. Dette vert stadfesta i ein artikkel som Marianne Herfindal Johannessen hjå Statsarkivet fekk publisert i Bergens Tidende i januar 2021. Her fortel ho om ein fiskar frå Sæbøvik som i 1930 sendte brev til distriktslegen i Skånevik med bøn om økonomisk hjelp til å brenna ned huset sitt og byggja nytt.

Han hadde mista både kona og fem vaksne søner til sjukdomen. Den eine sonen døydde i 1927 på Ekely tuberkuloseheim på Valen. Sjølv var mannen frisk, men sidan smitten kunne følgja kleda hans frå huset, var det ingen som ville ha kontakt med han. Så gale var det at mannen ikkje hadde fått vera med brørne sine på fiske dei siste 13 åra. No var tanken at om han fekk byggja nytt hus, så ville han få lov til å fiska igjen, og dermed tena pengar. Kva legen responderte seier ikkje soga noko om.

Mesnalien

«Mesnalien Kursted for Brystsvage» vart etablert i 1900 ved Lillehammer. Her vart Linken sendt til behandling. Kor lenge ho var der, er ikkje kjent, men truleg var det kring eit halvt år. Heller ikkje dottera Mette Guddal veit svaret.

– Mor sa aldri noko om tuberkulosen, så eg veit ikkje kor sjuk ho var. Ho hadde i alle fall ingen mén, opplyser Mette.

Linken var blant dei heldige som overlevde, og ho kunne reisa attende til Dimmelsvik etter opphaldet på Mesnalien (som eksisterer framleis, og sidan 1990 har vore Montebellosenteret for kreftpasientar). Men mogleg var helsetilstanden hennar noko redusert, for det er no det skal ha blitt lagt planar om å byggja ei hytte til ho i fjellet. I 1934 vart tomta funne høgt i lia over Ljosnes, og byggjearbeidet starta same haust.

– Ho klarte sikkert å skaffa tomta sjølv. Men korleis dei kom på at ho skulle bu oppe i fjellet, har eg aldri fått svar på, seier Mette.

Viss hyttebygginga har samanheng med tuberkulosen, noko historia på folkemunne seier, så har nok den friske fjellufta blitt høgt verdsett. Dessutan låg tomta i ei kjos med furu, og akkurat dette treslaget skulle visst gjera ekstra godt.

Bygd av lokale krefter

Linken skriv sjølv om prosessen i hytteboka, men det er openbert at teksten er forfatta etter at arbeidet var ferdig. Det som kjem klart fram er kor mange lokale krefter som bidrog i samband med bygginga.

«Tomten har jeg fått av samtlige gårdbrukere i Sandvik og Ljosnes. Gravingen og muren er utført av Tor Hjelmeland, Håkon Møklebust og Lars Hjelmeland. Høsten 1935 blev strengen opsatt av Ole, Søren Albrethson, Gabriel Tveito, Ingvall og Andreas Tveito, Øivind Moss. Materialer blev kjøpt hoss Roaldstvedt Ølve, og fraktet hjem av «Peik» (ein båt, jour. mrk). Byggingen blev utført av Johan Lille-Omvik, Johan Falk og Håkon Møklebust. I 1936, våren, blev den gjort ferdig av Johan Lille-Omvik, Sigbjørn Røysland, Karl Kjerland Hjelmeland, Ole Hjelmeland og Harald Rabben. Det meste av innbo, stentøi tok Sigurd Stølen (dreng hoss smeden) og Tor Hjelmeland op paa strengen.»

Strengen det vert vist til, er ein løypestreng som skal ha gått heile vegen opp frå der sandtaket i Sandvikjo ligg i dag. Sidan denne artikkelen handlar om tuberkulose, er det verdt å vita at den ovannemnde Sigurd Stølen døydde av sjukdomen i 1946, på Luster sanatorium. Hatlestrendingen gjorde elles ein ufatteleg innsats under krigen, og vart både torpedert og angripen med fly.

Men attende til hytta. Ifølgje boka vart namnet Linkebo, eller -bu. Linken sin bror Helge Albrethson betalte bygginga. «Linkebo. Fått til odel og eie av broder Helge!», står det nemleg øvst i hytteboka.

– Onkel Helge betalte materialar og alt som kosta noko. Han var kaptein på «Østen» då, og tente nok masse pengar. Han hadde sikkert råd, smiler Mette Guddal.

Mykje besøk

Linkebu skal vera om lag 4x7 meter stor, og innehalda stove, soverom, gang og hems. Hit flytta Linken inn den 27. juni 1936. Som den store hundevenen ho var, hadde ho med seg Tinko som selskap.

«Tinko og jeg var der i to måneder til 26. august», skriv Linken.

– Eg vil tru ho var frisk då. Ho kunne vel ikkje bu der oppe åleine viss ikkje? To månader er ganske mykje når du berre har ein hund med deg, men ho hadde mykje besøk. Og dei som kom på besøk hadde sikkert mat med til ho, funderer Mette.

Linken sjølv ramsar opp alle ho hadde besøk av, og det er ikkje få. Blant dei som er lista opp, er Herr Schost, som vert omtala som ein polsk kunstmålar.

Ein ung mann som sikkert var på besøk, var uskedelingen Haakon Myklebust, same mann som er oppført som byggjearbeidar under namnet Håkon Møklebust. Linken og Haakon enda opp med å gifta seg. Etter kvart flytta dei til Bergen, der begge ungane deira vart født. Helga, populært kalla Tuppen, i 1940 og Mette i 1947.

Trass flyttinga var Linkebu framleis ofte i bruk.

– Det var mykje orreleik der, det hugsar eg dei snakka om, fortel Mette.

Sukkersteinen

Hytta var også i bruk gjennom krigsåra. Den 2. mai 1943 skreiv Haakon Myklebust inn teksten til «Sangen til Linkebo» i hytteboka. Der heiter det:

Når vi av byen er blitt rigti kjei og lei

da pakker vi vår ryggsekk og vi drar i vei.

Og vidare:

Vi synes ikke livet lenger er så svært

når «Sukkerstenen» er pasert.

– Det er ganske bratt opp frå Sandvikjo. Halvvegs oppe er det ein stein som vert kalla «Sukkersteinen», og der song dei alltid denne songen, minnest Mette Guddal.

Dei som var igjen nede i bygda og uroa seg for om hyttevandrarane var komne trygt fram, kunne bevega seg opp til Holmareset.

– Derifrå kunne dei sjå hyttetaket og flaggstonga. Når flagget var oppe, visste dei at alle var kome trygt opp, seier Mette.

Fangenskap i Japan

Fyrste oppføring i 1945 var profetisk: «Kommer freden i år?», står det. Den 21. mai same år vart det teikna eit norsk flagg i boka. Under heiter det: «Gratulerer med freden. I dag har flagget vært oppe igjen for første gang på 5 år – det var flott», signert Linken og Haakon.

Den 8. mai 1950 blir det forfatta eit ekte hjartesukk i boka. Helge Albrethson understrekar at det er «en ganske koselig hytte og en vidunderlig udsigt når været er klart og strålende som i dag». Men vegen opp er han meir kritisk til:

«Veien, viss den slik skall kalles, å komme op til dette sted er tett på Helsebrekkende. Til nærmeste fiskevann, Mannsvatnet, er ca 1 times gange», melder han, og slår fast at lokaliseringa går over hans forstand.

«Why did you build «Linkebu» here?», spør han.

Uansett er det imponerande at Helge synleggjer slik humor, for i krigsåra vart han utsett for enorme påkjenningar.

– Han sat i fangenskap i Japan, men snakka aldri om dette. Han gifta seg med ei japansk kvinne som smugla mat inn til han, fortel Mette Guddal.

Ho er samd med grandonkel Helge i at hytta ligg i krevjande terreng.

– Du ser det er bratt. Tenk på alle folka som gjekk opp der, seier ho når ho saman med journalisten står på Holmareset.

Selde hytta

Siste oppføring i hytteboka vart gjort i 1956. Då vart hytta seld, og familien bygde ny nede i Dimmelsvik, på same tomta der Mette no bur.

Sjølv kom ho til Kvinnherad i 1971. Her fekk ho jobb i kommunen, som tilretteleggjar og referent frå politiske møte. Formannskapssekretær var tittelen den fyrste tida. Siste gongen ho vitja Linkebu var i 2005, saman med bedriftsidrettslaget til kommunen.