Har frakta mange millionar liter mjølk – no skiftar han beite

Grenda avtalar å møta Leif Kåre Kaldestad på Sandakaien i Uskedalen klokka 07.30. Når vi no skal laga eit større intervju med karen, tykkjer han det høver med eit bilete av båten som fraktar mjølka frå øya Skorpo. Tilhøva er ikkje akkurat optimale, for denne dagen regnar det, og den tjukke skodda hindrar morgonljoset frå å trenga gjennom.

Båten til Ole Kristoffer Vågen er likevel i rute, og han legg til kai nesten presis. Om bord er ein aluminiumstank full av mjølk. Tanken står til vanleg ved fjøset hans, men kvar tredje dag fraktar han den med traktor ned til sjøen, løftar den om bord i båten, og tøffar over Storsundet.

Etter fem minuttar ser vi ein stor lastebil svinga av hovudvegen oppe ved den store grana. Sjølv om vi ikkje er i tvil om kven det er, får vi ei stadfesting når vi ser bokstavane «Sunde Transport» øvst på førarhuset. Døra opnar seg, og ut hoppar Leif Kåre Kaldestad. Med vante steg går han bak bilen og løftar opp bakluka. Der heng ein slange som han dreg bort til båten. Ole Kristoffer tek imot og festar den til mjølketanken. Straks etter vert leveransen frå det einaste gardsbruket på Skorpo pumpa over i bilen.

– No blir du teken bilete av, åtvarar Leif Kåre når journalisten stiller seg opp.

– Det er ikkje så farleg, det er så mørkt at ingen ser meg likevel, svarer bonden.

Frå spann til tank

Sidan det regnar, set vi oss i bilen til Leif Kåre Kaldestad for å føreta intervjuet der. Jammen er dei svære desse doningane, for det er ein aldri så liten klatretur å koma seg opp i førarhuset. No forklarer Leif Kåre kvifor han ynska å møtast på Sandakaien.

– Sånne som dette er det ikkje mange igjen av i landet. Det er litt spesielt at dei orkar å driva på. Makalaust, seier han om garden på Skorpo.

Vi burde heilt sikkert ha teke ein prat med Leif Kåre Kaldestad for mange år sidan, men no er tida inne, og det byrjar faktisk å hasta litt – i alle fall viss temaet skal vera livet som mjølkebilsjåfør. Når oktober er omme, får nemleg mannen ny yrkestittel.

– Eg skal vidare i ny jobb, stadfestar han.

Den 1. november byrjar Kaldestad hjå Westcon i Ølen. Der skal han i hovudsak driva med transport inne på området deira, til og frå båtane og riggane dei arbeidar på. Køyretøya kan variera mellom kranar, hjullastarar, og små og store truckar.

Leif Kåre Kaldestad fyller 60 år i november. Som namnet indikerer er han opphavleg frå Sunde, men dei siste 19 åra har han budd i Skånevik, der kona driv det lokale hotellet.

– Men eg er sundebu. Eg skulle gjerne vore tilbake der, smiler han.

Firmaet Sunde Transport starta drifta 1. juli 1972. Grunnleggjaren var Arne Kaldestad, far til Leif Kåre. Bakgrunnen er som følgjer:

– Det var då dei gjekk frå spann til tank. Bergensmeieriet, som det heitte på den tida, hadde kjøpt inn tankbilar. Dei sette inn annonse i Bergens Tidende og søkte etter sjåførar, og den kom far min over. Så ein dag banka det på døra heime. Der stod ein representant for meieriet og spurde om han var interessert, fortel dagens sjef.

Han var sjølv med på den aller fyrste turen i 1972, i lag med faren og Bjørn Klette. Sistnemnde var hyra inn som kjentmann.

Hamna på sjøen

Leif Kåre kom inn i selskapet då han var ferdig med militæret i 1983. Men litt spøkefullt seier han at sjåførkarrieren starta allereie då han var to år gamal, i 1965. Debuten var svært dramatisk.

– Bestefar min dreiv med taxi. Ein dag parkerte han på Sunde for å gå inn på Samvirkelaget, medan eg venta i bilen. Eg har mogleg kome borti noko, for bilen byrja å trilla, passerte mellom nokre bygningar og hamna på sjøen. Bilen var ein dobbeltbotna Mercedes, så han flaut heldigvis. To karar, Sigmund Nordfonn og Malvin Handeland, såg kva som skjedde og hoppa på sjøen. Dei greidde å få meg ut døra og i sikkerheit. Bilen flaut heilt til ein av rutebåtane til HSD kom og heiste den på land ved sildefabrikken, seier Leif Kåre.

Etter kvart ekspanderte Sunde Transport mykje. I 2008 hadde dei så mange som 15 tilsette og ni bilar. Då var Leif Kåre både sjåfør og administrerande direktør. I tillegg til Tine, køyrde firmaet for SIM, Nor-Cargo og Bring.

– Det må ha vore enormt med administrasjon på deg?

– Ja, altfor mykje.

– Du jobba mykje?

– Det er ein av grunnane til at eg no går inn i jobb som fast tilsett. Eg har forsaka mykje opp igjennom, mellom anna når det gjeld ungane. Det har vore jobbing både i påska og i jula, og sommarferiar har det blitt lite av. Dette er noko eg byrjar å kjenna meir og meir på. Eg trur og håpar eg kan få meir fritid no, fortel han.

Når vi spør om det aldri var tvil om at han skulle bli sjåfør, svarar Leif Kåre ærleg:

– Det vart berre sånn. Eg hadde nok valt andre ting viss eg hadde tenkt meg om i dag.

I seinare år har verksemda igjen fokusert på mjølketransporten. Fram til 2015 hadde Sunde Transport fire bilar i drift. Firmaet dekka då Hardanger inn til Øystese, samt Stord, Huglo, Bømlo og heile Kvinnherad. Så skjedde den store endringa 1. desember 2015. Råheim Transport i Førde vann anbodet til Tine, og Sunde Transport vart underleverandør.

– Etter det har eg vore husmann, kommenterer Leif Kåre Kaldestad.

640.000 kilometer

Den siste tida har firmaet hatt fire tilsette på det meste, men berre éin tankbil. Området har blitt snevra inn til Kvinnherad med unnatak av Ølve og Hatlestrand.

– Tre og ein halv mann har vore på denne bilen, for den går sju dagar i veka, opplyser han.

Køyretøyet er ein kraftig Volvo, som er 4,5 år gamal. Kilometerteljaren viser no 640.000. Tanken rommar nærmare 30.000 liter mjølk, og pumpa klarar å fylla på med 470 liter i minuttet.

– Det er ein bil av ypparste kvalitet, rosar eigaren.

– Kva utfordringar møter de mjølkebilsjåførane?

– Vegane byrjar å koma seg til dei fleste gardane, men det er framleis nokre utfordringar, til dømes om vinteren. Og så har vi alt vegarbeidet rundt omkring, det heftar oss veldig. Dessutan har vi jo ein lang kommune med mange utkantar, seier Leif Kåre Kaldestad, som hentar mjølk både på Varaldsøy, i Gjetingsdalen, Åkra og utover til Sydnes ferjekai. På Sydnes skjer nesten same operasjonen som på Sandakaien, berre at der kjem mjølka frå Fjelberg til land med ferja, inni ein tank som står på ein traktortilhengar.

– Kva skjer når tanken din er full?

– Då køyrer vi mjølka til Bergen eller Jæren.

– Kvifor Jæren?

– Folk drikk for lite mjølk, og Tine har lagt ned mange meieri rundt omkring. Det har i alle år vore fint å jobba for Tine, sjølv om eg ikkje er nøgd med slik det har blitt no. Og i desse dagar skal dei leggja fram sine nye strategiar, og då blir mogleg endå fleire meieri lagt ned, fortel Kaldestad.

Analyse i Trondheim

Kvar bonde på ruta får besøk av mjølkebilen kvar tredje dag. Det skjer året rundt, uavhengig av jul, påske eller andre heilagdagar. Sjåføren greier seg sjølv, og er ikkje avhengig av assistanse frå bonden, men dei møtest jamleg likevel.

– Vi har ein computer bakpå bilen, som går på GPS. Når eg køyrer inn på ein gard, så kjem namnet på bonden opp automatisk. Då eg byrja i denne jobben, måtte vi skriva manuelle lister både i mjølkerommet og i bilen. No får bonden ei kvittering med tal liter og resultatet av kvaliteten. Vi må testa mjølka for antibiotika og bakteriar før vi får levert. Går ein over grensa, så må ein kassera mjølka, informerer Leif Kåre Kaldestad.

– Skjer det ofte?

– Eg hadde eit tilfelle for nokre veker sidan, men elles må ein fleire år tilbake.

Kvalitetstesten føregår ved at sjåføren tek eit prøvebeger med mjølk, og dette blir sendt til analyse i Trondheim. Ved neste besøk får bonden vita svaret.

Sjølv om Leif Kåre Kaldestad har bestemt seg for å prøva noko anna, er han tydeleg på at jobben som mjølkebilsjåfør har vore kjekk.

– Som yrke må det vera blant dei trivelegaste jobbane du kan få, og så har eg kunna styra dagane litt sjølv. Det er ikkje slik at eg må vera på den og den garden på heilt nøyaktige tidspunkt. Men det som blir trist er å mista kontakten med bøndene, for Kvinnherad har nokre fantastiske bønder, fortel han.

Fantastisk arbeidsstokk

Også Leif Kåre har merka seg den positive trenden i landbruket i Kvinnherad. Rett nok er det mange bønder som har slutta med mjølk også her i kommunen, enten ved at dei har seld eller gått inn i samdrift, men litertalet har auka. Dessutan har det i løpet av dei siste åra blitt sett opp ein god del moderne fjøsar. Sånn sett kjem Kvinnherad mykje betre ut enn mange andre kommunar.

– I 1988 byrja eg å køyra i Stord kommune, og då hadde dei 39 bønder der. Per i dag har dei tre i heile kommunen, og dei bur alle på Huglo, samanliknar Leif Kåre Kaldestad.

Arbeidsdagen hans startar vekselvis klokka 04 eller klokka 07. Men når vi spør om kor mange timar ei arbeidsveke gjerne består av, vert han meir hemmelegheitsfull.

– Eg trur ikkje det er lurt å skriva. Men som næringsdrivande jobbar du heile tida, enten du er på jobb eller ikkje. Så det blir lange dagar. Eg ser såleis fram til å byrja i ny jobb, og det skal bli godt å sleppa alt ansvaret, få litt meir fritid, og ikkje minst få sjå barnebarna og ungane, seier Leif Kåre.

Litt av årsaka til at han har halde ut dei siste åra, er omsynet til dei tilsette.

– Eg har hatt tre vaksne tilsette som eg tenkte å halda i arbeid fram til dei vart pensjonistar, og no er det berre éin igjen, opplyser Leif Kåre.

Han er samstundes rask med å rosa alle tilsette gjennom åra.

– Eg har hatt ein fantastisk arbeidsstokk, med stabile folk i alle år. To stykke jobba her i 40 år, fleire har lege på kring 25 år. Det hadde aldri gått så lenge utan så flotte folk rundt meg. Mor mi (Bjørg Kleven Kaldestad) hjelpte meg på kontoret i mange år, så ho òg har vore til stor hjelp, takkar han.

Spesiell dag

Sjølv om også sjefen no skal slutta, vil Sunde Transport framleis eksistera. Selskapet eig éin hall på Husnes industriområde, der JA Auto er leigetakar, i tillegg driv dei med konteinerar for Ragn-Sells og SIM. Men tankbilen er allereie seld, og skal leverast neste torsdag. Nøyaktig kvar den hamnar, veit ikkje noverande eigar, men den skal i fyrste omgang sendast til Nederland.

Leif Kåre Kaldestad sin siste arbeidsdag i firmaet, 31. oktober 2023, vert spesiell av fleire grunnar.

– Då er det akkurat 30 år sidan far min fôr vekk, han vart 52 år gamal. Han døydde medan han køyrde på salting, hugsar sonen.

Når vi fyrst er inne på alvorlege tema, føler han også for å koma med ei oppmoding til foreldre og ungar no i mørketida.

– Dei bør sjekka at syklane har ljos og at ungane brukar refleks. Eg har hatt nokre tilfelle gjennom åra der eg har møtt ungar i mørke klede og utan ljos eller refleks. Denne oppmodinga gjeld i høgste grad også foreldra, understrekar Leif Kåre Kaldestad.

Ein epoke er over

Det største spørsmålet har vi spart til slutt; drikk du mjølk sjølv?

– Ja, det går eit par liter til dagen, tenkjer eg. Mjølk må ein ha, seier Leif Kåre Kaldestad og peikar på beviset i nisteposen.

– Det er to ting som ikkje er oppskrytt her i Verda; vatn og mjølk, kommenterer han.

Etter praten på Sandakaien, fortsette mjølkebilsjåføren til Sandvoll og Halsnøy. Dagen etter stod Varaldsøy, Rosendal, Omvikdalen og Uskedalen på programmet.

For å få nokre bilete i dagsljos og utan regn, møter vi han igjen hjå Lars Johan Næs i Rosendal. Som alltid i ferd med å fylla bilen med fersk mjølk.

– No er ein epoke forbi, kommenterer Lars Johan når han får vita om det snarlege sjåførskiftet.

Etter ein tur til Hatteberg, gjekk ferda vidare til Omvikdalen. Der held mjølkebonde Kjersti Hjelmeland til. Ho vil overbringa ei helsing til Leif Kåre.

– Han kjem eg til å sakna, det er ein utruleg triveleg kar. Når eg ser han kjem køyrande, så må eg springa ut for å snakka med han, seier ho.

Ja, ein epoke er over. Leif Kåre Kaldestad oppsummerer denne tida slik:

– Vi har henta ein del millionar liter gjennom åra.