Bestemor Åse gjekk Norge på langs i rekordtempo

Onsdag 17. juli stod Åse Enes i sjøkanten ved Lindesnes fyr, og kunne strekkja armane i vêret etter å ha gått heile Norge på langs. Grenda møter ho på hytta på Ænes åtte dagar seinare. Sjølv om Ænes «berre» er ferieparadiset hennar, er det også staden både ho og mannen Lars vaks opp.

– Viss folk spør kvar eg kjem frå, så seier eg helst Ænes i staden for Tysnes, smiler Åse, som har budd i Våge sidan 1988. Ho jobbar som lærar på Uggdal skule og som logoped, medan Lars, som nett har blitt pensjonist, har hatt yrkeslivet sitt i Tysnes kraftlag (seinare BKK).

– Når eg hadde heimlengsel på turen, så hadde eg heimlengsel til Ænes, slår Åse fast.

Kursen vert sett til Ænes i alle feriar og svært ofte i helgane også. Dei fem ungane, svigerbarn og barnebarn vert gjerne med.

– No har vi full hytte, så det er litt kaotisk her, humrar Åse, medan nokre av gjestene gjer seg klare for bading i fjorden. To sprekingar skal i staden på sykkeltur rundt Sørfjorden. Lars, på si side, står i ein stige og plukkar morellar.

Pilegrimstur

Men praten med Åse skal korkje handla om bading, sykling eller morellar, derimot om lange fotturar. 58-åringen har alltid likt å gå til fjells. Tidlegare vart det berre dagsturar, ikkje minst i Kvinnheradfjella. Men etter kvart som ungane vaks til, opna det seg moglegheiter for det ho kallar vandringar. Mellom anna har ho vandra den 800 kilometer lange pilegrimsleia frå den franske sida av Pyreneane til Santiago de Compostela i nordvest-Spania, rett nok delt på tre økter. Også pilegrimsvegen mellom Seljord og Røldal vart delt i tre.

– I 2018 gjekk eg Oslo-Trondheim på pilegrimsleia der. Då tenkte eg at om eg skal gjera noko meir, så må det bli Norge på langs. Etter nyttår i år bestemte eg meg. Eg syntest det var litt lenge å venta til eg blir pensjonist, og når det ikkje var nokon ungar som skulle gifta seg eller ha barn, tenkte eg at «kanskje det er i år det skal skje», fortel Åse.

Geir Eidsvik frå Uskedalen var fyrstemann frå Kvinnherad som gjekk Norge på langs, det skjedde i 2003. Han brukte 67 dagar etter å ha sykla dei siste hundre kilometrane. Åse sjekka på internett og oppdaga at dei fleste brukar kring hundre dagar, og oftast startar frå Lindesnes i juni. Ho konkluderte at det ikkje var nok å bruka ferien og oppspart avspasering, og søkte difor permisjon frå Uggdal skule. Sidan ho rekna med det var lettare å få fri om våren enn om hausten, vart det bestemt å fyra i gang ekspedisjonen i mai.

Nokre fysiske førebuingar sette ho av tid til.

– Eg går på tur stort sett kvar dag, så eg har eigentleg gjort som eg plar. Men eg berekna å gå fire mil til dagen, og det er ikkje noko eg er vane med. Difor gjekk eg ein tur rundt Tysnes, og ein tur frå Våge til Gjermundshamn. I påska gjekk eg frå Ænes til Dimmelsvik med ein stein i sekken for å få litt vekt, orienterer Åse.

Knivskjellodden

På sjølvaste 17. mai stod ho og Lars på Nordkapp, med norsk flagg i sekken og fulle av pågangsmot.

– Det fyrste vi gjorde var å gå frå Nordkapp til Knivskjellodden, sidan det trass alt er der det nordlegaste punktet er. Her nytta vi ski på deler av strekninga, seier Åse.

Lars vart med heile den fyrste månaden, køyrande i bubilen deira. Dermed sytte han for varm middag kvar dag og komfortabel overnatting. Det betyr også at Åse gjekk på bilvegen i denne perioden. Eigentleg var tanken å bruka ski ein del i Nord-Norge, men mange stader var det snøsmelting og overvatn, slik at det ikkje vart aktuelt. Mellom anna kunne det vera risikabelt å kryssa elvar på snøbruer.

– Eg hadde bestemt meg for å ikkje gjera noko farleg og at eg skulle koma heilskinna heim til Ænes. Eg hadde mykje godvêr i Nord-Norge, men på Sennalandet, mellom Skaidi og Alta, hamna eg i snøstorm, smiler Åse Enes.

Ho var elles tydeleg på at ho ikkje skulle innom Finland og Sverige. Skulle det vera Norge på langs, så skulle det vera Norge på langs.

Nordlandsporten

Som om ikkje det å gå heilt til Lindesnes var krevjande nok, tok Åse seg tid til eit par avstikkarar undervegs. Ved Narvik gjekk ho og Lars Norge på tvers når dei fyrst var i området. Den turen var 16 kilometer lang. Etterpå fann dei ut at landet er endå smalare i Finnmark, så der kunne dei ha sleppt unna med vel 6 kilometer. Dei nytta også sjansen til å ta ein skitur i Lyngen.

Planen var i utgangspunktet at Åse skulle gå bort frå bilveg og inn i naturen ved Sulitjelma. Men grunna tilhøva enda det med at ho grovt sett nytta bilveg gjennom Finnmark, Troms og Nordland.

– Etter Nordlandsporten fôr Lars heim og eg gjekk inn i terrenget, opplyser ho.

– Korleis var det å gå på bilveg?

– Det positive var at eg fekk overnatting og mat. Det negative var at det var tøft på beina. Eg ville ikkje bruka fjellsko på asfalten, så eg hadde gått til innkjøp av joggesko med god demping. Men tidvis hadde eg vondt i leggane og var redd for beinhinnebetennelse. Trafikken var det faktisk ikkje så gale med, sjølv om eg gjekk ein del på E6. Men det auka på då eg kom lenger sør, informerer Åse Enes.

Einaste bebuarane

Også i Børgefjell var det mykje snø, så igjen valde Åse å halda seg på bilveg. Lenger sør i Trøndelag følgde ho innsjøen Limingen. I desse områda bur det lite folk, men Åse hadde nokre artige møte. Til dømes trefte ho den einaste innbyggjaren ved Gjevsjøen i Snåsa kommune. Ho helste også på dei to brørne som er dei einaste bebuarane i Gaundalen. Felles for desse tre karane er at dei fyrst må inn i Sverige for å koma til bilveg når dei skal nokon stad i Norge.

– Eg har hatt nokre flotte menneskemøte undervegs. Ved Limingen vart eg stoppa av eit par som var på søndagstur. Dei lurte på om dei skulle køyra sekken min eit stykke. Det enda med at dei tok sekken i to mil fram til Tunnsjø senter, der dei også ordna med overnatting for meg, seier ei takksam Åse Enes.

Trøndelag er også kjent for Skjækerfjella. Dei baud ikkje på like kjekke opplevingar.

– Det var mykje dårleg veg, våte myrar og tung sekk. Mange av myrane ligg dessutan i oppoverbakkar, så dei trønderske myrane har eg respekt for. Eg sov nokre netter i telt i denne perioden, i tillegg har Statsbygg hytter som ein kan leiga. Etter Skjækerfjella kom eg inn på hyttenettet til DNT, fortel Åse.

Halda seg i ro

Vidare sørover gjekk ferda gjennom Rondane til Memurubu i Jotunheimen. Derifrå til Fondsbu, før ho følgde Tyinvatnet og den gamle kongevegen over Filefjell. På Hardangervidda vitja ho Finse, Dyranut, Sandhaug, Litlos, Hellevassbu og Haukelisæter.

– På Finse hadde eg den fyrste dagen der eg var tvungen til å halda meg i ro, grunna skikkeleg dårlege vêrmeldingar, minnest Åse.

Over vidda hadde ho forresten følgje av sonen og kjærasten hans, og fyrste dagen etter Haukelisæter gledde ho seg over selskap av både mann, dotter og barnebarn.

– Det var kult og spennande, seier barnebarnet Rakel om å få vera med bestemor på eine etappen.

– I fire heile dagar hadde eg følgje, elles gjekk eg åleine og høyrde på fuglekvitteret, kommenterer Åse.

Då det nærma seg mål på den lange vandringa, gjekk det verkeleg unna.

– Ein dag gjekk eg 45 kilometer i fjellet etterfølgd av 10 kilometer på grusveg. På slutten lengta eg heim til Ænes, og då det var 125 kilometer igjen til Lindesnes, hadde eg lyst å greia det på to dagar. Det klarte eg. Fyrst vart det 72 kilometer og deretter 53 kilometer den siste dagen, opplyser ho.

Fyrvaktaren

Dermed nådde ho Lindesnes 62 dagar etter starten frå Nordkapp. Åse hadde på førehand laga ein detaljplan som la opp til 65 etappar. Men naturleg nok vart det gjort mange endringar undervegs.

– Lars har funne ut at berre éin person har gått fortare, han brukte 59 dagar. Og så er det fire som har sprunge turen endå raskare. Men eg er den raskaste kvinna som har gått Norge på langs. Å greia det var ikkje fokuset mitt, men no etterpå tenkjer eg at eg kunne gått endå raskare, flirer Åse.

Sjølv om det etter kvart er nokre hundre som har makta prestasjonen å gå nasjonen frå nord til sør, eller omvendt, vert det framleis gjort stas på dei som står løpet ut.

– På Lindesnes er prosedyren at du skal opp og helsa på fyrvaktaren. Han har ei bok alle som har fullført skal skriva seg inn i. Og på besøkssenteret fekk eg vaflar og kaffi, seier Åse, som på sin tur møtte to stykke som var i same ærend, men på veg nordover.

Ektemannen utgjorde velkomstkomiteen på landets sørlegaste punkt. Resten av familien kunne delta på heimkomstfest på Ænes den påfølgjande søndagen.

Tung sekk

Den kanskje største utfordringa med slike langturar, er vekta av ryggsekken. Den problemstillinga fekk også Åse bokstaveleg talt kjenna på.

– Så lenge Lars var der med bubilen, trengte eg berre ein lett dagstursekk, og av og til ikkje sekk i det heile. Og når han køyrde sørover, sette han ut depot på avtalte stader. Men likevel var det tungt å bera. Ein periode bar eg ein tredel av kroppsvekta mi i ryggsekken. Då tenkte eg at «eg klarar ikkje å bera dette», og følte meg litt vesal. Eg knea litt av sekken, og lurte på kva tid eg skulle ta han av, for eg kvidde meg for å ta han på igjen. Difor utnytta eg rekkverkskantar og store steinar, seier Åse.

Ho fann ut at det var naudsynt å kvitta seg med nokre kilo. Noko utstyr vart sett igjen hjå slekt ho stakk innom, andre ting vart droppa seinare.

– På slutten vil eg seia at sekken rett og slett var lett. Det er viktig å ha ein lett sekk, slår Åse Enes fast.

– Eg har aldri vore glad i å bera tungt, legg ho til.

Navigeringa gjekk i all hovudsak greitt. Åse hadde for sikkerheits skuld papirkart av heile traseen, men det beste hjelpemiddelet var appen Norgeskart, slik at ho kunne lasta kart over ruta inn på mobilen. Derimot var ikkje dei raude T-ane i terrenget alltid å lita på.

– Klart eg har vore trøytt i beina, men minst like trøytt i hovudet. Ein må konsentrera seg heile tida, både for å sjå kvar ein går og ikkje trø skeivt, men også for å finna T-ane. Merkinga var litt blanda drops, og mange stader er målinga gamal og vanskeleg å sjå, analyserer fjellvandraren.

Høgdepunkta

Trass mange kilometer på steinete stiar, unngjekk ho gnagsår. Noko som sjølvsagt gjorde alt mykje meir behageleg. Ein annan nøkkel til suksess, er å få i seg nok mat. Det meiner Åse er alfa og omega.

– Kva tankar gjer du deg no etterpå?

– Det er utruleg mange som er imponerte over det Besto har gjort. Men eg har berre gått på tur, og måtta jobba for kilometrane. Det er eit privilegium å ha så god helse og kunna vera så mykje ute og ta del i det flotte skaparverket vi har. Ein blir fylt med ærefrykt over å få oppleva noko slikt, filosoferer Åse Enes.

– Kva har vore høgdepunkta?

– Eg har sett veldig mykje fin natur, og det er vanskeleg å trekkja fram kva som er finast, men eg har svart Rondane til dei som har spurd. Elles blir jo slike ting påverka av vêret og kor tung sekken er. Men eg vil òg trekkja fram dei flotte menneskemøta eg hadde.

Innsamling

Under heile ekspedisjonen la Åse Enes ut bilete og informasjon på Instagram-kontoen sin. Der gjennomførde ho også ein innsamlingsaksjon. Pengane er øyremerka lærebøker til ein skule i Mbulu-distriktet i Tanzania. Bakgrunnen er at 91 år gamle Frøydis Nordbustad frå Tysnes har vore engasjert i denne skulen og drive eit omfattande arbeid for det lokale iraqw-folket.

– Det er ho som har laga skriftspråk for iraqw-folket og omsett bibelen til dette språket. Så langt har det kome inn rundt 40.000 kroner. Det er bra, men eg håpar på endå meir, seier Åse, som har tenkt å nyta sommaren vidare på Ænes. Beina kjennest bra ut, og ho går turar kvar einaste dag framleis.

– Men eg har berre vore til Ænessetra før frukost, før eg har gått heim og steikt rundstykke til familien, smiler den superspreke dama.