Urovekkande aktuelt frå Totland

Sjukdom, smitte og isolasjon er gjennomgangstema i det siste verket til Anders Totland. Boka gjekk i trykken same dagen som Erna stengte ned landet.

– Eg hadde ikkje sett for meg at dette skulle vera aktuelt då eg byrja på dette prosjektet hausten 2018, seier Anders Totland til Grenda.

Prosjektet det er snakk om er den rykande ferske boka «Lepra», som kjem ut denne veka.

– Lepra er tredje boka i same format som «Den norske slavehandelen» og «Nattmannen». Ho er på om lag same lengd, siktar seg mot same målgruppe og eg har med same illustratør. Det er det nærmaste eg kjem ein fast jobb for tida, seier forfattaren.

Han har nyss blitt einig med Gyldendal om den neste boka i denne serien.

– Eg beveger meg ikkje så langt vekk, ikkje i tid eller historie. Målet er framleis å fortelja noko til denne målgruppa som er frå røynda, men som dei ikkje har høyrt om, og som fengjer og treff. Samstundes viser det seg også at det er mange vaksne som ikkje har høyrt om det same, seier Totland og viser til dei to føregåande bøkene i serien.

 

Brå aktualitet

– Den plutselege aktualiteten er eigentleg ikkje til å tru. Eg skriv om det same som skjer no, men for 150 år sidan, og eg må lansera den på terrassen utan andre omkring. Det er litt fint om nokon kan lesa frå den, og sjå at dei fiksa det før også, seier han og legg til:

– Aller mest så er det fascinerande at det eg trudde var så fjernt frå den verda me lever i, vart realiteten og kvardagen vår. Eg tenkte det var heilt absurd då eg skreiv om institusjonar der menn og kvinner var på ulike fløyer og ikkje fekk treffa kvarandre. Me nærmar oss no nokre av tilfella ein kjente på tidlegare, der skamma med å vera innlagt med sjukdommen var så stor, at dei heller fortalte at dei reiste til Amerika.

– Kva er til hjelp for oss no?

– Å halda avstand verkar jo, men det me verkeleg kan læra av det, er å vera meir tolerante og rause med kvarandre. For før på slutten av 1800-talet var det ikkje sett på som nødvendig å halda avstand av dei leiande legane. Dette var eit gjennombrot som kom nærmare 1900, då det blei bevist at sjukdommen faktisk var smittsam, og lepra-basillen blei oppdaga av ein forskar i Bergen, seier Totland.

Det var generelt ei oppfatning frå folk i byane på Austlandet at spesielt vestlendingar og nordlendingar var mindre kultiverte, og levde på måtar som gjorde at dei var meir utsette for smitte. Og på reisene sine langs kysten fekk legane frå Oslo langt på veg stadfesta at det var eit viktig skilje.

– Men den verkelege skilnaden handla i realiteten mest om rik og fattig. Det var òg teoriar om at folk langs kysten blei meir sjuke på grunn av alt dei utsette seg for under det harde fisket. Og at det var det store inntaket av sild som gjorde dei sjuke. Alt dette var berre tull, men så lenge ein ikkje visste sikkert kva som gjorde folk sjuke, var det grobotn for alle slags teoriar, fortel Totland.

Dei som hadde mindre pengar og dårlegare helse vart smitta. Hadde du bra med mat, lite mangelsjukdommar, reint hus og tørt golv, så låg du godt an om smitta kom til bygda.

– Men det var tilfellet for veldig få. Tidleg på 1800-talet var det begredelege og stusselege tilhøve i Norge. Ein blir overraska over kor stor fattigdommen var, og kor skite det var.

Lepra fekk ein bukt med delvis på grunn av penicillin, men først og fremst ved å isolera folk, Kvar gong dei som burde vore isolert stakk av, kom det nye smittetilfelle. Smitta levde til innpå 2000-talet i Norge av den grunn, forklarer forfattaren.

 

Heime lenge

– På utsida av lepraforfattarrolla, som menneske, så er det lett å dømma folk, men du anar ikkje kva dei strir med i sitt liv nett no. Gode smittevernstiltak hjelper for å bli kvitt smitte, men me skal vera menneske som lever saman etter dette òg. Etter å ha skrive om slavehandel og nattmenn, så slår det meg at det er mykje som ein er samde om i samtida, som ofte viser seg i ettertid ikkje var heilt rett. Historia sin dom i ettertid er ikkje alltid like snill, konkluderer han.

Totland hadde eit travelt år i 2019, og hadde relativt tettpakka kalenderen for 2020 også. No er det annleis. Covid-19 har viska ut det meste han hadde ført opp i planleggjaren.

– Eg har ikkje nokon anna stad eg skal vera på seks månader. No står eg opp i sekstida, og skriv fram til barna står opp. Så er det heimeskule og heimebarnehage. Sjølv om yngstebarnet Mari skal i barnehagen eit par dagar denne veka, blir ho nok mykje heime med meg denne våren, seier han medan han speidar utover hagen heime på Valen.

– Ein ser jo at historia gjentar seg. Men at det skulle gjenta seg akkurat no, er litt uverkeleg.

Eg planla ein lanseringfest med ulike rekvisittar som til dømes typiske Kaizers-gassmasker, men no får eg ikkje ha nokon med meg når eg skal feira boka. Og gassmaske ville vore litt smaklaust. Det får halda med å dela ei flaske champagne med kona, sluttar jubilanten.