Skrekktreet som trengte ein venn

Sjølv om «apenes skrekk» kan verka litt fiendtleg med sine sylskarpe piggar, er treet faktisk avhengig av gode venner om det skal trivast.

Så vidt Grenda kjenner til, finst det nokre få eksemplar av tresorten «apenes skrekk» i Kvinnherad. «Apenes skrekk» er sjølvsagt ikkje det vitskaplege namnet, det rette i så måte er Araucaria araucana. Andre kallenamn er apeskrekk, kranstre, kransgran og skjelgran.

Eit av dei flottaste eksemplara av arten finn ein på tunet Bekkelund i Omvikdalen. Hjå Bente og Bengt Bendixen står det ein gigant i hagen, som ved augemål frå bakkenivå kanskje er 15 meter høg.

– Dette treet har vi hatt i mange år. Vi har budd her i 30 år, men vi kjøpte det medan vi budde i Bergen, seier Bente. Etter konsultasjonar med mannen vert det konkludert at det er 32 år sidan denne utgåva av «apenes skrekk» hamna på deira hender.

Under dyna

Bente si interesse for «apenes skrekk» starta med ei spesiell oppleving i England. I 1962, 18 år gamal, jobba ho som barnepassar hjå ein velståande familie med fem barn. Dei budde i eit stort og moderne hus i Newcastle.

– Det var ein veldig fin og triveleg familie. Dei hadde bygd seg opp ved å fyrst leiga ut syklar, før dei vart store på sal av bilar. Eg reiste med båt til Newcastle, og vart henta på kaien av ein Rolls Royce, smiler 78-åringen, som i yrkeslivet mellom anna jobba som barnehagekonsulent i Kvinnherad kommune.

I hagen hadde denne familien eit spesielt tre med skarpe piggar. Ein gong tok nokre av hushjelpene og kutta av ei lita grein som dei la under dyna til Bente, sjølvsagt i håp om at ho skulle legga seg oppå.

– Dei trudde dei skulle laga skandale. Men heldigvis oppdaga eg greina, så eg slapp å stikka meg, humrar Bente.

– Det er nesten verre enn tornebuskar, for dei er så skarpe, legg ho til.

Kristtorn

Mange år seinare var den hageinteresserte Bente Bendixen medlem i Arboretets venner i Bergen. Foreininga hadde tilbod på ulike sjeldsynte vekstar, deriblant ein «apenes skrekk». Med minna frå England i bakhovudet, gjekk Bente til innkjøp av eit tre som berre var halvmeteren høgt. Men å få det til å veksa, skulle visa seg vanskeleg.

– Det ville ikkje veksa i Bergen, noko eg syntest var veldig rart. Då vi flytta tok vi det med oss og planta det i hagen. Men det ville likevel ikkje veksa til å bli skikkeleg stort. Så var det ein som sa: «Det treet må ha ein venn ved sida av seg om det skal veksa». «Kva meiner du?», spurde eg. Då forklarte han at einskilde tresortar treng ei liknande plante tett ved seg, fortel Bente.

Ho følgde rådet, og tenkte at ei kristtorn måtte vera eigna. Busken vart planta, og vennskapet viste seg å bli ein dundrande suksess.

– Skal seia det skjedde noko då. Treet vaks og vaks, og storkoste seg tydelegvis då det fekk ein slektning på besøk. Det er veldig snodig at det kunne gå frå å vera eit bitte lite tre som ikkje ville veksa, til å plutseleg skyta i vêret, seier Bente.

Ho reknar med at «apenes skrekk» trivst på Vestlandet. Kanskje er arten avhengig av klimaet vårt og den kalkhaldige jorda?

– På Austlandet har eg aldri sett slike tre, informerer Bente.

Veks i etappar

Treet på Bekkelund er litt av syn, ikkje berre på grunn av høgda. Som nemnt er piggane nesten ikkje til å ta på, og kallenamnet «apenes skrekk» spelar på at slike dyr ikkje kan klatra der. Ytst på greinene veks det vakre kongler. Desse konglene avslører at det er eit ho-tre som står i Omvikdalen, men treet vil bløma fyrst når det er 40-50 år gamalt. Eit anna særtrekk er at alle greinene veks etappevis oppover. Det vil seia at i kvar etappe er det greiner rundt heile treet i same høgde, før det kjem éin meter utan greiner fram til neste etappe.

– Det er veldig koseleg å ha dette treet, for det minner meg om tida eg budde i England, slår Bente Bendixen fast.

Fakta: Apenes skrekk

* Vitskapleg namn er Araucaria araucana. Kallenamn er apenes skrekk, apeskrekk, kranstre, kransgran og skjelgran.

* Vert karakterisert som eit av verdas mest berømte levande fossil.

* Treet høyrer til ein familie som var utbreidd i juratida for 199-150 millionar år sidan.

* Stammar frå Andesfjella og kystfjella i Chile og Argentina.

* Innført til Europa i 1795, til Norge i 1870-åra.

* Det største eksemplaret i Norge vart planta på Lunde prestegard i Balestrand i 1873. I 1999 målte det 22 meter høgt.

* Finst både hann-tre og ho-tre. Startar å bløma 40-50 år gamal.

* Arten vert no rekna som truga, mellom anna grunna hogst og brannar.

Kjelde: Universitetet i Bergen