– Situasjonen er svært kritisk

Genbank Hardangerfjord vart oppretta for å bevara vill laksefisk i vassdraga kring Hardangerfjorden. Tiltaket vart vedteke av Regjeringa Stoltenberg i 2013, og innsamlinga starta opp i 2015. Hittil er totalt 2321 stamfisk samla inn, fordelt på 1115 sjøaure og 1206 laks.

«Villaksen er ein uerstatteleg del av norsk naturarv, men presset frå oppdrettsnæringa og genetisk innblanding trugar eksistensen. I arbeidet med å ta vare på denne ikoniske arten, vert det gjort eit viktig grunnarbeid, Det blir tatt skjelprøvar av all fisk som skal inn i genbanken.

Desse prøvene hjelper forskarane med å fastslå om ein laks er ein ekte villaks, ein rømd oppdrettslaks, eller avkom etter tidlegare rømd oppdrettslaks. Tala som no kjem fram, er både opplysande og sterkt uroande», skriv Genbank Hardangerfjord ved regional koordinator Sven-Helge Pedersen i ei pressemelding.

Ikkje godkjent

Så langt er det som nemnt samla inn 1.206 laks frå ulike elvar for å byggja opp genbanken. Men berre 57 % av denne fisken vert godkjent som vill.

«Ved fyrste augekast ser det ut som venta, at 82 % eller 991 fisk har skjelkarakter som tyder på at dei er villfisk. Men etter gentesting viser det seg at berre 691 av desse faktisk oppfyller krava til å vera ekte villaks. Dette betyr at 4 av 10 laks ikkje kan nyttast i genbanken fordi dei ber genar frå oppdrettslaks, vert det opplyst.

Forskinga avslører elles at innblandinga av oppdrettsgenar varierer frå elv til elv. Men felles for elvane er at situasjonen er svært kritisk. I Rosendalselvane, Mels- og Hattebergselva, vert berre 48 % av dei 196 innsamla laksane godkjende som villaks.

«Elvane ligg med det på verstingtoppen, ikkje berre lokalt, men òg i landssamanheng. Dette viser korleis påverknaden frå oppdrettsnæringa og rømd oppdrettslaks råkar villaksbestandane, og kor viktig det er snarast å setja inn tiltak i denne industrien for å sikra våre unike bestandar for framtida», skriv Genbank Hardangerfjord.

Hastar

Det blir slege fast at villaksen ikkje berre er viktig for økosystemet; han er òg ein del av vår kultur, historie og identitet.

«Når genetisk forureining frå oppdrettslaks trugar bestanden, risikerer vi å mista ikkje berre ein art, men òg ein del av oss sjølve. Vi står i fare for å utsletta bestandar som har brukt 10.000 år på å tilpassa seg eit liv i elvane våre. Og det tillét vi å skje i løpet av nokre få tiår», står det i pressemeldinga.

Genbanken spelar difor ei nøkkelrolle i å ta vare på den opphavlege genetiske variasjonen hjå villaksen.

«Ved å sikra at berre ekte villaks vert brukte som opphavsfisk, kan vi leggja grunnlaget for å byggja opp att sterke og berekraftige lokale bestandar i framtida. Men det hastar å få stoppa genforureininga. Tala frå skjelprøvane viser at det framleis er ein lang veg å gå for å sikra villaksen mot genetisk forureining. Dette krev ein felles innsats frå forskarar, styresmakter, oppdrettsnæringa og alle som er glade i norsk natur. Villaksen si framtid er avhengig av oss – la oss saman sørgje for at han får det vernet han fortener», avsluttar Genbank Hardangerfjord.