Rein og skir dikting om avstand, røter og kjærleik

Lars Amund Vaage skulle eigentleg vore i Kvinnherad denne veka for å delta på bokslepp for «Det uferdige huset». Slik vart det ikkje. Grenda heiv seg difor på telefonen for å få nokre ord med forfattaren. Romanen er den 22. i rekkja, frå eit forfattarskap som no strekkjer seg over 41 år.

Sjølv om boka sitt utspring er Ragnvald Vaage, heimstaddiktaren frå Sunde, som var ein av landets første landsmålsdiktarar, er Lars Amund tydeleg på at romanen er dikting.

– Ein rein biografi ville blitt for ufritt for meg, men boka hadde jo ikkje blitt til hadde det ikkje vore for bestefar, fortel forfattaren innleiingsvis.

Bestefar hans var ikkje ein person det var lett å koma inn på, men ein mann som heldt korta tett til brystet. Sjølv om han skreiv mykje, kan ein ikkje vita kva han tenkte om sin eigen situasjon eller om tida han levde i. Slikt hadde dei ikkje for vane å tala om i den familien. Det er i dette usagte at romanen vert vekt til liv, og får sitt kjøt.

Sentrale spørsmål

Nokre av hendingane frå livet til bestefaren vert likevel problematisert i boka. Mellom anna vaks også Ragnvald opp utan foreldre, noko som for Lars Amund har vore eit sentralt spørsmål i arbeidet med romanen. Korleis er det å veksa opp med ein så hard start? undrar han over telefonen, og held fram:

– Kva gjer ein slik lagnad med skaparkrafta – hemmar det, eller bidrar det med eit stoff som ein kan gjera nytte av i dikting? Kva gjer det med eit born å veksa opp utan naudsynt omsorg og kjærleik? Gabriel si historie gir eit innblikk i korleis det kan vera, og korleis det kan ha vore.

Me pratar om forteljinga, og dei paradoks og kampar den byr på. Til dømes korleis bygda, med bygdesnakket og ofte mangelen på forståing, kan kjennast for lita for diktaren, samstundes som den er ein heimstad med alt det gode og trygge det kan føra med seg.

– Når ein bur i ei bygd, kjem ein tett innpå einannan. I denne nærleiken kan det finnast noko veldig vakkert, men også noko vondt. Det er viktig for oss å høyra til, og kjenna at ein tar del i eit sosialt liv, men det er også vanskeleg. Eg har vel sjølv alltid følt meg litt utanfor, og trur kanskje mange forfattarar har det slik. At dei går rundt som observatørar, litt på utsida, og at det kanskje er ei rolle ein er fødd til. Bestefar kalla det ei sjuke. Men det kan henda han var fødd til diktar. I det mest kjende diktet hans, «Jordson», oppsummerte han at han var fødd til jordson. Eg er ikkje så sikker på det, seier Vaage og siterer diktet.

(Jordson av Ragnvald Vaage

Den som vart fødd til Jordson,

Han fektar kje med stilett,

Våpna mine er plogjarn

Og mineborestål og spett.)

Forteljinga i romanen er frå ei tid der nasjonsbygginga var viktig. Men den radikale nasjonalismen, idealet om å venda heim til bygda, og om å skriva på ein slik måte som skapte nasjonal identitet fungerte nok for nokon, medan det hemma andre, meiner Lars Amund. I all fellesskapsbygginga vart det kanskje individet som tok støyten.

– Gabriel vert hemma av dette idealet, og det trur eg bestefar òg vart. Dette er i alle fall noko eg har prøvd å problematisera i romanen. Eg er på kunsten si side, det er viktig for meg med dette stoffet, forklarar han.

Kunsten som arv

Og dét vert ikkje mindre tydeleg etterkvart som praten går. Heile Vaage-familien verkar vera på kunsten si side, der både litteratur og musikk står særs høgt. Til dømes har eldste son til Lars Amund, Johannes, laga melodi til nokre av dikta i romanen, eit arbeid som etter planen skulle ha gledd publikum på boksleppet.

– Begge sønene våre er utdanna musikarar og bror min er komponist, og Eli Fossdal Vaage, som eg er onkel til, har gitt ut to diktbøker. Det heile byrja med bestefar, så vidt me veit. Så me er jo ein kunstnarfamilie, seier ein tydeleg engasjert Vaage, og understrekar dimed at dette er ei livgivande nerve for både han og kona, Hanne Bramness.

Far hans har òg bidrege til at litteraturen vart så viktig for Lars Amund, mellom anna med å introdusera han for store verk frå verdslitteraturen. Nokre av skattane i bokhylla deira kjem nettopp frå faren, der mellom anna Shakespeare, John Keats og Robert Burns vert nemnd.

– Far min sa jo at det største ein kunne gjera var å skriva, for det var berre i litteraturen kunne fornufta og kjenslene bli sameina.

I tale om familien og kor sterkt litteraturen har stått og har fått lov å stå i denne, vert forfattaren beint rørt der i andre enden av telefonen, i ein rekkjehusleilegheit på Son. Og han understrekar at det gler han stort at borna deira har funne gleda ved det skapande, sjølv om både han og Hanne har frårådd det.

– Me har jo sagt at dei må vera førebudd på å få dårleg råd, men då har dei berre svara «men me har jo aldri hatt dårleg råd», ler Lars Amund, og tykkjer det er fint at dei har klart å gi inntrykk av det motsette i løpet av oppveksten.

Kanskje noko digitalt?

Likevel skulle han ønskt at boklanseringa kunne ha skjedd som planlagt, dog mest ikkje for sin eigen del, høyrest det ut som, men for Johannes sin del, som har sett melodi til dikta.

– Eg håpar det blir noko av det på Husnes, men elles kan me kanskje få til noko digitalt. Eg har jo ikkje vore så digital av meg, mest berre lært det eg måtte for å kunne skriva, men i går meldte eg meg til og med inn på Facebook. Når ting er som dei er, er det viktig å finna alternative plattformer til å uttrykka seg.

Forfattaren medgir vidare at prosessen med boka har vore lang og prega av mykje undersøkingar og djupe dykk i historia. At stoffet har vore så nært har dessutan vore ei utfordring, og han har måtte vera hard både med seg sjølv og med stoffet undervegs. Han kunne ikkje «berre jabba i veg». Denne motstanden finst såleis i fleire lag i romanen, og bidreg på sitt vis med ein sitrande energi til forteljinga.

– I boka skriv du at «Fridom er å ikkje vita kvar ein skal bu», seier eg til sist, og siktar til motstanden i det å slå seg til ro.

I det å akseptera at bygda stundom kan kjennast som eit anker, men like eins eit søkke. Lars Amund har sjølv flytta mykje, og er dessutan tydeleg på at bestefar hans òg lengta vekk frå bygda.

– Eg skulle kanskje vore meir rotfest på Sunde, eller meir rotfesta i det heile. Men så har eg budd 25 år i Oslo, og har litt av sjela mi her òg. Røtene slår ned i bakken uansett… Det å både lengta vekk og ønskja å bli rotfest er eit paradoks eg trur mange føler på. Men så veit eg at bestefar kunne setja seg ved fjorden, og berre sjå utover medan all sorg og sut vart borte. Og det kan Hanne og eg òg. Me kan gå til Beltesnes, og så vert me løfta opp fleire hakk, kvar gong.