På tur for å redda skadd havørn

Torsdag kveld parkerte Atle Helland, Anita Lie og den to år gamle elghunden Iben ved Ternebu i Tveitedalen. Sidan sistnemnde skal bli ein god sporhund, både i samband med jakt og ettersøk, ville dei trena litt utanfor allfarveg. I skogen innanfor ei lita tjørn såg dei noko levande som sat på ei tue.

– Eg lurte på om det kunne vera ein hjort som låg bakom tua. Men då eg tok opp fotoapparatet og zooma inn, såg eg det var ei ørn. Då eg kom nærare, tenkte eg: «No må du letta». Men ørna hadde ein løyen oppførsel, for ho flytta seg berre ned på myra. Eg kunne gå tett på, utan at ho flaug vekk, fortel Atle.

På tre meters avstand oppdaga han at ørna var ringmerka. Viss ein greier å lesa tala og bokstavane på merket, kan ein dermed finna mykje informasjon om eksemplaret.

Slåsskamp

Vel heime på Valen, sette Atle Helland seg ved datamaskinen og forstørra bileta han hadde teke av ørna. Då ser han tydeleg at det er ein blodig skade øvst på høgre venge. Han ringte difor til naturfotografkollega og ørneentusiast Sigve Solheim på Sunde. Atle og Sigve har fleire stader i fjellheimen sett opp fotoskjul, og har fått løyve frå Statsforvaltaren til å leggja ut åte, slik at dei kan ta nokre skikkelege blinkskot av ørn. Dei er også gjerne på sjøen for å fotografera ørn som fangar fisk.

Saman kontakta dei fleire ekspertar, mellom anna Jan Rabben på Stord og Dag Brynjelsen i Haugesund. Fleire teoriar om kva som har skjedd vart lansert. Ei moglegheit er at ørna har vore borti straumlinja som går gjennom dalen, ei anna er at ho har vore i slåsskamp. For ørnene er det nemleg naturleg at dei slåst om territorium.

Samstundes var ørna så klissblaut, at ein lurer på om ho kan ha vore ute i vatn. Uansett meldte eit stort spørsmål seg: Kor lenge kan ho overleva?

– Eg og Sigve drog inn igjen klokka 06.00 fredag morgon. Då hadde ørna berre flytta seg 20 meter, frå tjørna og bort til ei ur. Ho såg veldig pjusken ut, opplyser Atle.

Sylskarpe klør

Attende frå turen vert det gjort nye undersøkingar. Og no er konklusjonen klar, fuglen må fangast så snart som mogleg. Viss ein lukkast med dette, vil ein kar som driv eit «fuglesjukehus» utanfor Bergen koma inn same kveld for å henta ørna.

Fredag ettermiddag legg ein ekspedisjon beståande av Atle Helland, Anita Lie, Sigve Solheim, barnebarnet Henrik Solheim, hunden Iben og Grenda sin utsendte i veg på ørnejakt. Sigve har væpna seg med ein stor håv, og i bilen har han montert ei pappeske med pustehol.

Trass alle smarte førebuingar, er det eit krav å vera svært forsiktig i handteringa av fuglen. Klørne til ørna er sylskarpe. Bakkloa er dessutan både lang, opptil sju centimeter, og svært sterk. Det er den ørna brukar til å drepa byttet sitt, og ho slepp ikkje taket utan vidare. Heile foten med klørne er like stor som ei menneskehand.

Snusar heftig

Havørna er den største ørnearten her til lands. Vengespennet kan strekkja seg opp mot 2,30 meter. På våre kantar kan ein finna både havørn og kongeørn, men sjeldan fiskeørn.

– Denne fuglen er godt vaksen. Eg blir ikkje overraska om ho er ti år gamal, meiner Atle Helland.

Overnemnde Dag Brynjelsen trur ho kan vera så mykje som 15 år gamal. Sjølv om vi skriv «ho», må det presiserast at kjønnet er ukjent.

– No skal eg gjera noko som er utanfor komfortsona mi, vedgår unge Henrik medan vi startar vandringa.

Vi er ikkje kome langt før Iben stansar og stirrar inn i skogen, snusar heftig, rettar på øyra og lettar på eine foten; eit tydeleg teikn på at det går ein hjort ikkje langt unna. Men hjorten skal få vera i fred i dag.

– No er vi nærme, konstaterer Sigve når skogen opnar seg og vi ser den vesle tjørna.

Atle finn fram sin varmesøkande kikkert og scannar landskapet. Tanken er at ørna vil lysa kvitt og såleis bli lett å oppdaga. Men etter ein periode med sol, er både tre og steinar blitt varme og kvitlysande, så det er håplaust å finna ørna med denne metoden.

– Vi får berre gå bort og sjå, slår han fast.

Lydlaust

Sjølv om ura er vid, går det ikkje mange minuttane før Sigve overraskande beherska seier:

– Der er ho.

Men før vi får sukk for oss, lettar fuglen og glir lydlaust over hovuda våre. Det er no vi ser dei kolossale dimensjonane på ei vaksen havørn. Berre med eit par lette vengeslag forsvinn ho vidare ned mot Handelandselva. Fuglen flyg heilt normalt, og det er ingenting som tyder på at ho er alvorleg skada. Den raske rekonvalesensen får Sigve og Atle til å undra om det kan vera ei anna ørn. Dessutan tykkjer ikkje Sigve at ho liknar på den vi ser etter.

– Då eg såg ho og ho reiste seg opp, tenkte eg: «Søren, det er ikkje deg». Ho var heilt annleis, og såg så lys ut, analyserer han.

– Og så tørr ut, legg Atle til.

Vi leitar difor litt vidare, utan resultat. Samstundes søkk realiteten inn over oss; det er svært lite sannsynleg at det skulle ha vore to ørner på same staden.

– Dette var det ikkje godt å bli klok på, sukkar Atle Helland.

– Viss ho har vore i territorialkamp, så er det med kongeørnparet som hekkar her i området, vurderer Sigve Solheim.

Lurt oss

Grenda sin journalist rakk å ta eit par bilete av ørna i flukt, og vi studerer kameraet for å sjå etter ringmerka. Men sjølvsagt er foten skjult under stjerten, og vi kan ikkje konkludera sikkert.

Vi følgjer same kursen som fuglen ned mot Handelandselva. Viss ho likevel er skadd, kan det vera ho har landa der. Men ingen ting er å sjå; korkje på bakken eller i tretoppane. Alt tyder på at ørna har brukt dei siste timane til å tørka og samla krefter, og er no i stand til å leva livet sitt vidare.

– Ho har nok lurt oss, smiler Sigve.

Attende ved bilen oppsummerer Sigve det siste døgerets spennande hending slik:

– Dette var eigentleg ein gedigen nedtur, må eg vedgå. Men for fuglen var det det beste som kunne skje.

Tre dagar seinare vart det avdekka at ørna vart merka 10. juni 2009 i Jøsenfjorden i Rogaland.