Nytt liv i gamal ham for båtbyggjarverkstad

Når Hilde og Tommy har brukt 400.000 kroner på å pussa opp båtbyggjarverkstaden, skal det helst sjå ut som at dei ikkje har gjort noko.

I 2008 la familien Ramsgrø gard på Lyngstranda ut til sals, og Hilde Solli og Tommy Søllesvik fekk kjøpa det. Med på kjøpet følgde den gamle båtbyggjarverkstaden til Jørgen Ramsgrø. Det var eit bygg som Hilde og Tommy ikkje tilgodesåg med særleg merksemd i mange år.

Men i 2019 byrja dei å leggja planar for bygget, og i førre veke vart det kjent at Kulturminnefondet har løyvd paret 150.000 kroner til restaurering av verkstaden.

Relativt komplett

– Det naudsynte vedlikehaldet var tatt, som å skifta bordkledning på tre av sidene og taket over saga. Bygget var tatt vare på så det ikkje ramla ned, men det var heller ikkje gjort mykje meir. Det var jo trass alt tre søstrer som hadde budd der saman med mora si etter at Jørgen døydde, fortel Tommy til Grenda.

Sama med Hilde har han sett seg djupt inn i historia til garden og til dei som budde der.

– Søstrene var oppvaksne med at sjøen var farleg, så dei gjekk aldri ned dit. Det var det faren som gjorde. Dermed hadde dei ikkje eit forhold til verkstaden heller, har Marie, eine dottera til Jørgen sagt, fortel Hilde og Tommy.

– Dei tok som sagt vare på tinga og gjorde det dei måtte gjera utvendig. Inne på verkstaden, derimot, var det ikkje gjort noko etter at Jørgen reiste frå denne jorda. Verktøya hang der han hang dei siste gong han var der. Kloggene og kleda. Sjølv sponen låg på golvet, fortel Tommy.

Jørgen Ramsgrø vert skildra som ein storvaksen mann, noko blant anna kloggene Tommy referer til ber bod om. Denne store mannen vart seinhaustes 1958 råka av same pandemien som mange andre det året; Asiasjuka. Han etterlet seg ein halvferdig båt som bygdefolket gjorde ferdig etter han døydde, 56 år gamal.

– Me har hatt mykje kontakt med etterkomarane etter Jørgen, og fått god hjelp av dei til å få kunnskap om garden. Marie har hjelpt oss med historia og bilete, og fortalt om faren og plassen. Ho har blant anna papira på båtane han har laga. Verkstaden berre låg der, relativt komplett, seier sambuarparet.

Torpederte ideen

Då dei flytta til Ramsgrø gard i 2010 hadde dei meir enn nok å gjera på her oppe på garden, med huset og uteområdet. I fjøresteinane 200 meter i luftlinje unna, står verkstaden.

– Bygget har ei grunnflate på 90 kvadratmeter, så det ville vore å byggja eit nytt hus om me hadde gått i gang med noko anna bygg der. I så fall måtte me hatt nokon andre planar for det. Me var usikre på kva me skulle bruka det til, men den var aldri snakk om å ikkje ta vare på det, understrekar Tommy og Hilde.

Dei snakka først med Hugne Øvstebø, som hjelpte dei med mellom anna teikningar då dei renoverte og bygde på huset på garden etter kjøpet i 2008. Dei brukte to år på den jobben, og gjorde mykje sjølv.

– Me ville ta vare på sjela til huset, og visste at Hugne var glad i og god på gamal byggeskikk.

Då me hadde han med ned til båtbyggjarverkstaden og forklarte litt korleis me hadde tenkt å gjera litt ombygging av den, vart han først stille og kikka på det innvendig og utvendig, så spurde han oss:

«Dåke har dette bygget, og så vil dåke byggja meir? Eg foreslår at dåke ryddar bygget og tar det i bruk».

Me fekk veldig lite gehør for å byggja ei hagestove, for å seia det slik. Han torpederte eigentleg ideen vår. Då fekk me augo opp for bygget. Rydda var ein god idé. Det kostar lite. «Sjå på kva dåke har, treng dåke endå meir?», la han til. Så derifrå byrja snøballen å rulla, fortel Tommy.

Då vart det rydda rundt der, og nokolunde samtidig kom Kvinnherad Energi med ein førespurnad om å få føra i land straumkabelen som skal nyttast til elektrifisering av ferjene her i området. Skogen måtte vekk for at kraftselskapet skulle få i land kabelen, og då kom bygget endå meir fram.

– Det blei ein slags vinn-vinn for begge partar då kraftselskapet la kabelen i bakken. Me fekk samstundes grøfting som tok seg av overflatevatnet i området. Så byrja me å tenka på at kanskje me har ein bygning her som me kan ta vare på, og kanskje få støtte til det, fortel paret.

Strenge krav

– Landbrukskontoret er veldig på å hjelpa både stor- og småbrukarar med tiltak som kan gjera gardane meir berekraftige. Me har mellom anna fått SMIL-midlar til gjerding og grøfting. Eg googla litt og fann at Kulturminnefondet støtta slike prosjekt, og fann samstundes at det var ganske strenge krav til slike søknader, med omfattande krav til dokumentasjon. Me fekk 25.000 kroner i støtte av landbrukskontoret til å planlegga prosjektet og laga søknaden, fortel Hilde.

Dermed hanka dei inn Trygve Øvstebø, som dei visste var interessert i gamle bygningar. Han tende på prosjektet, og har vore fagkompetansen på søknaden.

– Han har blitt mykje meir for oss, både mentor og inspirasjon, og meir enn det me leigde han inn for, seier Tommy, og omtalar Øvstebø på eit vis som omtrent gjer han til åndeleg rettleiar for paret.

– Han har gjort noko med oss og vist oss vegen vidare og verdien av det. Han har opna opp eit nytt rom i hovudet mitt, på det å verna og ta tilbake båtbyggarverkstaden. Ikkje noko jåleri i det heile, seier Tommy entusiastisk.

Verkstaden er bygd i tre trinn frå 30-talet. Ramsgrø laga fem båtar i året. Hadde to månader fri om sommaren, og då var han på fiske.

– Han var ein enormt driftig mann, som stod der i verkstaden utan vindauge og bygde båtar. Straum hadde han først dei siste åra. Modellane hans på båtane ligg framleis i skattekista der nede. Plutseleg vart det bråstopp for oss på å fornya bygget, seier Tommy.

For ein skatt

Dei fekk midlar til å vøla golvet, gjennom nokre ekstraordinære SMIL-midlar som Fylkesmannen ville bruka opp medan han framleis heitte fylkesmann og ikkje statsforvaltar. Dermed tok dei golvdelen ut av søknaden til kulturminnefondet, og let søknaden gå på veggar og tak.

– Me har hatt god dialog med kulturminnefondet, og fått rettleiing på kva me kan og ikkje kan gjera, og korleis utforma søknaden slik at me ikkje snubla, seier Hilde.

– Landbrukskontoret, kulturkontoret, Bjørn Arve Lunde frå Sunnhordland Museum, dei kom alle på eit blunk for å hjelpa oss. Alle fylte oss opp med energi. «For ein skatt», sa Lunde. Me lurte på om det ikkje var nokon som skulle vera kritiske til oss og heller be oss gå opp på garden vår og få to sauer til, ler Tommy.

Trygve Øvstebø har forklart korleis dei gjorde dette før i tida. Når ein skulle vøla golvet, skifta ein ikkje heile golvet. Ein vølte det som måtte vølast, fram til ein skøyt der det var naturleg å avslutta. Og ein brukte det ein hadde.

– Slik skal me også gjera det. Og det som skal bytast ut, byter me ut med tre frå eigen skog.

Det er viktig å byrja riktig. Me skal reparera det slik Jørgen Ramsgrø ville gjort det, har Trygve banka inn i oss. Det skal ikkje jålast til. Me skrur på 1950-talsmoduset, og stiller det tilbake til slik det var då. Gjenbruk, rett materialstorleik og -bruk, mykje av det dei gjorde var for å spara energi og spara kostnader, påpeikar husbonden.

– Det som er litt spesielt med dette prosjektet, er at når det er ferdig og me har brukt kanskje 400.000 kroner på å restaurera bygget, skal ein ikkje kunna sjå at me har gjort noko, seier Hilde.

– No er eg i gang med eit å vøla eit golv. Der tar eg opp det gamle golvet, legg ned eit nytt lag med golv, og legg dei gamle golvplankane oppå der igjen. Når eg er ferdig med arbeidet, ser det ikkje ut som at eg har gjort noko, og då er eg kjempefornøgd, ler Tommy.

– Då kjem det vel med at me har ein mentor som ser det, svarer Hilde.

Urørt og intakt

– I utgangspunktet tenkte me at båtbygging har føregått på kvart eitt nes bortover her. Det er så lite spesielt, at det sikkert ikkje er nokon som synest dette er noko særs. Men det er ikkje så mange verkstadar som har lege urørte og intakte sidan 1958. Målet vårt er å ha det slik det var. Og me ser at sjølv om me får midlar her, så må me rekna minimum 50 prosent eigeninnsats og reine pengar for å koma i mål, analyserer Tommy.

Han menier det er fantastisk at me bur i eit så rikt land at me tar oss råd til å bruka offentlege pengar på å verna noko som er i privat eige.

– Eg synest det er viktig å visa fram den nære historia vår. Det fortel mykje om kor me kjem ifrå. Det er utruleg mange i sunnhordlandskommunane som har ein oldefar som var båtbyggjar. Det fortel ikkje berre noko om korleis ein bygde båtar på 30-, 40- og 50-talet, det seier mykje om korleis livet var i Kvinnherad i desse åra, seier Hilde.

Ho poengterer at det var fattige tider; folk hadde lite, dei jobba hardt og det var tøft.

– Det var oppveksten til dei som er pensjonistar i dag. Me skal ikkje langt tilbake i tid før det var slik. Den overfloda og rikdommen som dagens oppveksande slekt opplever, den er av ny art. Og difor har det ein verdi å visa det fram slikt det var, legg Hilde til.

– Til dømes laga Jørgen alt utstyr og verktøy sjølv. Det var ikkje råd å kjøpa slikt i 1950. Du kunne ikkje bestilla ny bandsag på eBay då, forklarer Tommy biletleg.

Sønene Jonas (16) og Isak (14) har vore til stor hjelp med arbeidet som har vore gjort til no, til liks med venner og familie.

– Me kunne bygt nokon leilegheiter der, med ark utover fjorden og innlagt vatn. Hadde sikkert blitt bra det også. Men det er ikkje noko å visa barna dine, for det finns dusinvis av liknande bygg langs fjorden. For oss er dette det rette å gjera, seier Tommy.

Gifta seg i år

– Det krev litt av dykk for å ha denne innstillinga?

– Me har fått andre tankar for dette. Nokon har opna augo våre og rettleia oss. Me har også brukt tid på dette, og me er sjeleglade for at me ikkje gjekk laus på dette for 6-8 år sidan, for då hadde det blitt noko heilt anna. Eg fekk ein annan ro i meg når det var klart at dette skal få vera ein verkstad. Eg kjem ikkje til å byrja byggja båtar med det første, og me har ikkje tenkt å gjera oss rike på dette, men me må vera litt kreative i bruken, legg han til.

Noko dei ser for seg verkstaden kan passa for, er «Eg byggjer meg ein båt» som Bjørn Arve Lunde frå Sunnhordland Museum kvart år har med kvinnheradelevar på sjette trinn. Og så skal paret ha sin eigen bryllaupsfest der, men det blir til neste sommar.

– Me skal gifta oss i år, men festen skal me ta når me får lov til å invitera alle me har lyst å ha med.

– Kva er det som definerer dette som eit kulturminne?

– Vurderinga frå fondet, er at det er eit viktig bygg å ta vare på med tanke på båtbyggjartradisjonen, seier Hilde.

Ingen liknande

I samband med løyvinga har Kulturminnefondet skrive at «den tradisjonelle verkstaden er intakt, og viser spor etter trebåtbygging, ei næring som nesten er heilt borte i dag. Det finns ingen andre liknande båtbyggjarverkstadar i Kvinnherad, og både Sunnhordland Museum og Kvinnherad kommune ser mogelegheiter for bruk av staden til formidling av kystkulturhistorie.»

Budsjett er på 400.000 kroner, der kring 60 prosent blir finansiert privat. Blant anna har Uni-stiftinga løyvd dei 30.0000 kroner. Det er skissert 600 arbeidstimar, halvt om halvt eigeninnsats og innleigd arbeidskraft.

– Me har ikkje hatt lov til å byrja med dei tinga me har søkt om støtte til frå kulturminnefondet før me har fått løyvinga. Difor har det berre vore golvet eg har jobba med. Det har det til gjengjeld vore full rock’n’roll på, og gutane våre har vore kjempeflinke til å hjelpa til, skryt Tommy, vel vitande om at det er omtrent no den store jobben startar.