– Ligg godt an til å møte krava innan 2034

Det norske landbruket har sidan 1955 gjennomgått store og dels drastiske endringar. Fleire av desse har hatt positive følgjer, som betre dyrevelferd og profesjonalisering i fleire ledd. Men dei har også bidrege til at bønder i heile landet hyppig har måtta tilpassa drifta, stadig auka kompetansen sin på fleire felt, og ikkje minst tenkja nytt for å ivareta drifta og landskapet på best mogleg måte.

Likevel ligg Kvinnherad langt framme i å møte dei komande krava i landbruket. Tore Eik og Karin Thauland meiner dette heng saman med gode haldningar, kreativitet og vilje, både blant bønder og politikarar i kommunen.

Brytningstid

Grenda vitjar landbrukskontoret for å høyre korleis endringane har påverka dagens landbruk i kommunen, og for å få ein overordna status på situasjonen i det som av mange, deriblant Tore Eik, blir omtala som ei brytningstid.

– Krava er knytt til profesjonaliseringa av det å drive gard. Og ein må vera dyktig for å få det til, for ein skal kunne det jordiske, maskinar, økonomi og data. Det skjer i dag ei stor utvikling innanfor næringa, og eg trur ikkje folk flest er klar over kor langt framme landbruket ligg innan teknologi og digitalisering. Dette gjeld jo for alle typar næringar, og no er det er litt slik at vil du vera med må du henge på, seier Tore.

Skal ein henge på må ein mellom anna vera villig til å gjere store investeringar, og desse er ifølgje Eik med på å gjere samtida til ei brytningstid i landbruket.

– Krava til å investere fører til at dei som verkeleg ynskjer å vera med vidare, blir med vidare. Og i Kvinnherad ligg vi godt an i forhold til oppfylling av lausdriftkrava. Vi har vore rundt og snakka med bøndene her, og funne ut at det er veldig mange som viser vilje til å vera med vidare, forklarar Eik.

Det er om lag 60 mjølkegardar i kommunen, og rundt 20 av desse har bygd, eller held på å byggja om til lausdrift. Då det er tolv år igjen før kravet skal vera innfridd, meiner Eik at ein ligg godt an i Kvinnherad.

Kvinnherad mot straumen

Krav om lausdrift gjeld frå 1. januar 2034, og inneber at storfe ikkje lenger kan oppstallast i båsfjøs. Ifølgje ei spørjeundersøking utført av Norsk Institutt for bioøkonomi (NIBIO) seier fire av ti vestlandsbønder at dei vil gi seg.

– I vår spørjeundersøking seier 19 prosent av mjølkebøndene at dei planlegg å gi seg alt i 2024 når nye krav til beitetid og kalvingsbinge trer i kraft. Ytterlegare 24 prosent seier dei vil avslutte når lausdriftskravet trer i kraft frå 2034, fortel Torbjørn Haukås til NIBIO.

Det er Haukås, seniorrådgjevar i NIBIO, som har leia arbeidet med undersøkinga og analysane.

I januar vart resultata publisert i ein rapport, der hovudmålet var «å skaffe kunnskapsgrunnlag om investeringsbehov og andre relaterte behov som vil sikre økonomisk og klimatilpassa berekraft for mjølkeproduksjonen i Vestland i kjølvatnet av lausdriftkrav frå 2034».

Her kjem det fram at den gjennomsnittlege investeringskostnaden per ku varierer frå 474 000 kroner ved 15 dyr, til 289 000 kroner ved 50 dyr. Rapporten peikar på at det ikkje er lønsamt å byggje nytt lausdriftsfjøs for buskapar under 35 kyr. Då eit gjennomsnittleg mjølkefjøs i Vestland har 14 mjølkekyr, betyr det at den klassiske mjølkebonden i Vestland blir for liten til å oppfylle økonomien som trengst for dei nye krava.

Tore Eik peikar i denne samanhengen på at det er store forskjellar frå bruk til bruk, og meiner såleis at det kan løna seg å byggja ut sjølv om ein har buskapar på mindre enn 35 dyr.

I Kvinnherad er trenden den motsette av den som blir presentert i rapporten, noko satsinga på lausdriftfjøs viser. Men storleiken på bruka er også regulert gjennom krav til landbruket.

Om oppdelte bruk og tilleggsjord

– Jordlova av 1955 kom fordi bruka vart så stykka opp då dei vart delt mellom søsken, noko som resulterte i at bruka vart mindre og mindre. Ein såg at dette hadde negativ effekt på lang sikt, både her i Kvinnherad, men også andre stader. Jordlova var såleis ein positiv ting, for etter at den kom fekk ein ikkje redusere bruka enno meir, seier Thauland.

Men sjølv om oppdelinga vart redusert i 1955, treng ein i dag større bruk for å kunne forsvare investeringane for å «henge med», noko også NIBIO sin rapport understrekar. Også dette ser Thauland utfordringar med.

– No går det motsett retning, og det er heller slik at ein søkjer om tilleggsjord. Skal bruka bli større og større, blir jo spørsmålet kor stort skal det vere, seier ho.

Inntekt versus investering

Prisane på kraftfôr, gjødsel, straum og drivstoff har stige drastisk den seinaste tida. Desse utgiftene kjem på toppen av investeringskostnadane med nye maskinar og driftsbygningar. Men pengane bøndene sit att med for varene dei produserer har ikkje hatt den same veksten.

– Inntektene står dermed ikkje i forhold til investeringane, seier Eik alvorleg.

Prisane heng òg saman med ein noko utfordrande reklamekampanje, meiner Thauland. I 1996 vart nemleg ideen om at ein ikkje skulle betale noko særleg for maten lansert, med Rimi-kjeda sitt slagord «Vi gjør Norge billigere» som ein av aktørane.

– Dette var med på å skape ein forventning om at mat nesten skulle vera gratis. Den haldninga må me berre bli kvitt, slår ho fast.

– No er me i tillegg inne i ei veldig skummel tid. Verdien på mat og matprisane vil auke framover, og Norge treng bonden, legg Tore til. Han siktar til krigen i Ukraina som ein medverkande faktor på den venta prisveksten på matvarer.

Unik vilje

Men også haldningane til å produsere mat er gode i Kvinnherad, i følgje landbrukskontoret, noko som er med på å styrke Eik og Thauland sine observasjonar om at det er ei unik vilje til å halde fram med landbruk her i kommunen.

– Ein må jo ha tru på det ein driv med, og på at investeringane ein gjer vil føra med seg noko. Men det er sjølvsagt ikkje utan risiko, og har ein først investert i ein ny driftsbygning er jo den stadbunden. Då er det ikkje slik at du får attende pengane du har lagt ut dersom du vel å selja, seier Tore.

Karin held fram:

– Det er behov for meir føreseielege rammer i landbruket, og rammevilkåra for å driva må vera langsiktige.

Har klart å oppnå bulyst

Representantane frå landbrukskontoret er tydelege på at dei har ein fantastisk kjekk jobb, der dei får vera med på å skape aktivitet og næringsutvikling i kommunen.

Dei er også svært imponert over den kreativiteten mange som satsar innan landbruket viser. Engasjementet som finst meiner dei er smittsamt, i positiv forstand. Landbrukskontoret freistar å følgje opp og støtte dette engasjementet.

– Eg trur me har klart å etablere ei bulyst her – det er attraktivt å bu her og me ser at mange ynskjer å busetja seg på gardar i Kvinnherad. Dessutan er det veldig positivt å få inn nye folk og nytt blod i landbruket. Mange av dei som kjem til tenkjer utradisjonelt, og eg er heilt imponert over kva bøndene her får til, sluttar Eik.