Landsloveksperten briljerte på scenen

Uskedelingen Jørn Øyrehagen Sunde er ikkje berre professor ved Universitetet i Oslo og forskar ved Baroniet Rosendal; han har også nasjonal status som ein av dei fremste ekspertane på Kong Magnus Lagabøter og landslova av 1274. Laurdag brukte han si tid av det lokalhistoriske seminaret i Riddersalen på landslova, under tittelen «Fred, lov og livsverk». Det blei ein fascinerande halvtime.

Kompleks politikk

– Det var store samfunnsendringar i Europa på 1200-talet, og det var behov for nye reglar. Før den franske revolusjonen var det berre sju riksdekkande lovbøker som var laga i Europa. To av dei var frå Norge, innleia Øyrehagen Sunde.

Han meinte at å laga ei lovbok frå Kvænangen i nord og til Göta elv i sør, frå Shetland i vest til Østerdalen i aust krev kompleks politikk og eit dyktig politisk handverk.

– Landslova til Magnus Lagabøter er ei av to riksdekkande landslover som regulerer samfunnet i si fulle breidde. Staten var delt mellom kyrkje og statsmakt, mellom det åndeleg og verdslege, og kyrkja var det me i dag kallar ei statsmakt, fortalte professoren.

Han forklarte at vår måte å forstå verda på i stor grad er verdsleg, men det var annleis i mellomalderen.

– Kyrkja var viktig for folket, understreka Øyrehagen Sunde.

Landslova dekka over mykje, frå gjerdeplikt og vegbreidde til sidefangst og jakt på falkar.

– Landslova blei brukt. Sjølv om ho ikkje spegla samfunnet som verkelegheitsbilde, så regulerte ho og hadde normerande effekt, doserte Øyrehagen Sunde.

Politikken som vart lagt ned i landslova, hadde effekt på korleis Norge skulle utvikla seg dei neste 400 åra.

Dyr lovbok

Det lokalhistoriske seminaret til Baroniet Rosendal hadde i år ny rekord i deltakarar, og i tillegg til delen om Gaut Jonsson, var det ikkje tvil om at landslova og Øyrehagen Sunde sitt føredrag om det, trekte publikum

Gaut Jonsson: 50 år som kongens mann

– Jubileet i år er ei markering av ein politisk tradisjon om å regulera samfunnet gjennom storstila og brei lovgjeving, meinte han.

Landslova blei distribuert breitt. I 1350 var det eitt eksemplar pr. 1200 innbyggjarar i landet, sånn omtrent.

– Å eiga eit landslovsmanuskript kravde kapital. Landslova var skriven på pergament. Pergament er behandla kalveskinn, og måtte til 42 kalveskinn for å få dette til, forklarte professoren, og illustrerte omfanget med at ein stor gard i Rosendal hadde kanskje fire kalvar på den tida.

Øyrehagen Sunde meinte det ville tilsvara 4,5 million kroner i kostnad i dag å skaffa seg eit eksemplar, medan du i dag kan kjøpa Norges Lover til 450 kroner.

– At lova blir brukt og distribuert, er avgjerande, men kva ynskte dei å få til?

Vegbreidde var til dømes regulert, og skulle vera minst 6,5 meter brei, for at to oksevogner skulle kunna passera kvarandre, som var tanken for å få fram meir handel, sa Øyrehagen Sunde.

Tigging lov, viss…

Fattigdomsproblemet var eit anna felt som måtte takast tak i. Avviklinga av trælhald førte til at ein stad mellom ti og tjue prosent i landet ikkje lenger var slavar, men heller ikkje hadde nokon som hadde ansvar for dei. Korleis endrar landslova dette problemet?

– Sjansen til å driva heilskapleg politikk aukar når ein lagar ei heil landslov. Tigging blir lovleg, men berre viss du er fattig, svolten og arbeidsufør. Viss du ikkje får mat når du tiggar, så kan du stela det du treng, utan at du kan straffast. Du får ei indirekte almisse. Men den fattige arbeidsføre kan straffast med slag viss dei tiggar. Dei skal heller setjast i arbeid og lønast med mat, siterte Øyrehagen Sunde frå lova.

– Landslova er skriven på norrønt, og med få ord for å gjera det forståeleg. Ikkje på latin. Ho er eit forenklingsprosjekt og eit klarspråksprosjekt. Men me må ikkje la oss lura, det har ein ganske heilskapleg tanke bak ho, forsikra uskedelingen.

Gaut-rolle

Å høyra Jørn Øyrehagen Sunde dosera om landslova, er ei sann fryd. Fredag heldt han føredrag for regjeringa, og dei let seg underhalda og undervisa på likt vis som seminardeltakarane.

Professoren viste ved å gå inn i nokre få reglar, at landslova var ganske kompleks. Ein dreiv politikk, og reglane hang i hop. Lova tenkte ut eit system for korleis å ta vare på dei verdige fattige (dei utan arbeidsevne), og korleis dei uverdig fattige (dei med arbeidsevne) skal koma inn i produksjonssystemet.

– Ho løyser mange utfordringar, byggjer på europeisk filosofi og skaper ein politikk som ein kan innføra i samfunnet. Reglane har ein effekt over tid, forklarte han, og la til.

– Derfor er det viktig å markera landsloven, ho er ei vellukka transformering frå gamal tid til ny tid, og konstituerer eit nytt fellesskap og ei samfunnsendring. Denne samfunnsendringa kunne ein i stor grad også tilskriva éin person, Gaut Jonsson frå Mel, meinte Øyrehagen Sunde.

Gaut var ein krigar og ein lendmann av den gamle skulen, men som skulle leggja alt til rette for at Magnus Lagabøte skulle kunna laga eit samfunn som eigentleg var annleis enn det Gaut sjølv hadde levd og verka i.

– Ein må ikkje tru at det vart ein umiddelbar effekt, men det vart ein langtidseffekt, og det er den me markerer i år, slutta Jørn Øyrehagen Sunde.