Korleis fungerer kommuneøkonomien?

Niels Jakob Erlingsson har jobba som rådgjevar i kommunen sidan 2018, og vart økonomisjef i 2020. No har han det overordna ansvaret for økonomistyringa i kommunen, og bruker mykje tid på å utarbeida budsjett og saker til politisk nivå.

– Som økonomisjef har ein allsidige og varierte dagar. Mykje av tida mi no går til å utarbeida grunnlag for avgjersle til kommunestyret og investeringsutvalet. Eg må også hugse på at dei fleste av dei 35 medlemmane i kommunestyret ikkje er økonomar, og eg må difor utarbeida den informasjonen eg gir ut på ein måte som gjer det forståeleg for alle slik at dei har betre informasjon og eit betre grunnlag for avgjersler når dei skal styre kommunen, fortel han.

Erlingsson jobbar mykje med budsjett og økonomiplanar, og med å utarbeide dette ilag med leiargruppa og sektorane. I tillegg skal han rapportere på dette i løpet av året, korleis det ligg an med budsjett og korleis inntektene utviklar seg.

– Det er mykje ansvar å setja opp eit budsjett for ein heil kommune, og eg kjenner på det. Ein skal også har respekt for at kommunestyret kanskje gjer andre avgjersler enn det ein tenker er meir økonomisk forsvarleg. Dei har jo som oppgåve å maksimere samfunnsnytta, ikkje berre det økonomiske, seier han.

I tillegg til økonomisjefen har kommunen eit økonomikontor med fleire tilsette som jobbar med den daglege drifta av organisasjonen, som fakturering, dagleg rekneskap, husbanklån, startlån og liknande.

Kva gjer ein kommunedirektør?

Inntekter og investeringar

Ein kommune har mange inntekter og utgifter, som kva som helst anna organisasjon. Alle kommunar har dei same inntektene i botn, men nokon får meir eller mindre enn andre. Den største inntekta er rammetilskot, noko kommunen får av staten for å yta tenester til folket.

– Rammetilskotet kjem an på kor mange innbyggjarar ein kommune har. Det er eit visst beløp per innbyggjar. Men så har vi eit prinsipp som seier at alle kommunar, uansett kor store dei er og uansett kva geografi eller demografi, skal levera dei same tenestene som alle andre, seier Erlingsson.

Altså, uansett om det er Oslo kommune eller ein kommune med 2000 innbyggjarar, skal ein levera til dømes skule, barnevern og fastlegeteneste. Derfor blir rammetilskotet og inntektsskatten jamna litt ut mellom kommunane.

– Dei med veldig høg skatteinntekt skal gje vekk litt av skatten til ein kommune med låg inntekt. Dei kommunane med veldig spreitt geografi eller høgt tal eldre får også meir i rammetilskot for å kunna levera likeverdige tenester som resten av landet, fortel Erlingsson.

Største delen av inntektsskatten og formueskatten til innbyggjarane går også til kommunen. Det finnest også noko som heiter utkantinntekt. Dette er inntekt ein får om ein har eit stort geografisk området og det til dømes kan vere store avstandar mellom brukarar for heimetenesta.

– Dei tek diverre ikkje omsyn til at vi har ein fjord midt i kommunen, seier Erlingsson.

Kommunen kan også vela å innføra eigedomsskatt. Dei aller fleste kommunar som ikkje har havbruk eller kraftbruk er avhengige av denne. I Kvinnherad har kommunestyret per mars 2023 fjerna eigedomsskatten for hus, hytter og næring då kommunen har såkalla «ekstraordinære inntekter som kommunestyret meiner bør koma innbyggjarane til gode». Kraftanlegg, kraftnett og oppdrettsanlegg i sjø må framleis betala eigedomsskatt.

Økonomisjefen i kommunen har også ansvar for å innstilla til investeringsutvalet, som igjen har ansvar for kraftfondet. Kraftfondet er eit fond på 960 millionar kronar totalt sett, som vart til etter at kommunen selde aksjar i SKL i 1997.

– Det vart plassert i ulike aksje- og rentefond som forvaltast av investeringsutvalet, og det er eg som økonomisjef som innstiller på kva grep utvalet skal ta, fortel Erlingsson.

Investeringsutvalet har også ansvar for konsesjonskrafta. Dei store kraftverka i kommunen pliktar til å gje ein del av krafta dei produserer til kommunen, som «betaling» for at dei har fått lov til å byggja kraftverk.

– 10% av krafta som kommunen får, bruker vi på å forsyna alle bygg og anlegg som vert brukt av kommunen. Resten sel vi på marknaden. Dette gir ei ekstra inntekt til Kvinnherad som ikkje alle kommunar har, fortel Erlingsson.

Styre og utval

Korleis er kommunen bygd opp?

Trygg styring av økonomien

Ein kommune tek også opp lån. Dette fungerer mykje på same måte som om ein enkeltperson skulle ta opp eit lån, men det gjeld større beløp.

– Vi har fleire lån i det vi kallar ein låneportefølje. Den er no på om lag 1,7 milliardar, og består av ulike typar lån med ulike vilkår. Dette er fordi vi vil laga ei portefølje som har minst mogleg risiko, slik at vi ikkje får så stor påverknad av renteaukingar og slikt, fortel Erlingsson.

Budsjettet visar til kor mykje kommunen skal investera og kor mykje av investeringane dei skal låna pengar til. Det er berre til desse investeringane kommunen kan låna pengar, til dømes kan ikkje kommunen ta opp lån til å drifta ein skule med, men dei kan ta opp lån for å byggja ny skule.

I budsjettet budsjetterer ein anten med over- eller underskot. Ein har berre lov til å budsjettera med underskot dersom ein har oppsparte midlar å eta av, det vil seie at om ein budsjetterer med underskot på 10 millionar, må ein har eigenkapital på 10 millionar.

– På grunn av inntektene frå konsesjon, kraftfond og havbruk sit Kvinnherad kommune på mykje eigenkapital. Difor har kommunestyret i fleire år budsjettert med underskot, altså at kostnadane frå drift, renter og avdrag er høgare enn inntektene, seier Erlingsson.

Dette gjer dei fordi kommunelova seier at kommunestyret er pliktig til å vedta eit budsjett som er forsvarleg og stabilt. Innbyggjarane skal vera trygge på at kommunen driftast økonomisk forsvarleg, og kommunen må også vere sikker på at dei inntektene dei har er tilstrekkelege til å dekke dei tenestene dei tilbyr.

– Innbyggjarane skal ikkje måtta tvile på at vi kan levera tenester og tilbod. Vi skal vere ein trygg arbeidsgjevar, og vi skal maksimera samfunnsnytta av det vi gjer, seier Erlingsson.

Målet til økonomisjefen er at kommunen skal ha ei trygg økonomisk styring. Det vil seie at dei kan ha ei drift som er stabil og som ikkje krev at ein må justera på tenestetilbodet oftare enn naudsynt.

– Det ville vera veldig krevjande for samfunnet og dei tilsette. Ein trygg økonomistyring vil gje ein stabil tenesteyting ut til kommunen, seier han.

Erlingsson har vore tydeleg på at drifta i kommunen ikkje bør tilpassast i for stor grad til desse varierande inntektene, men at dei heller kan brukas på andre ting som kan bidra til at økonomien blir meir berekraftig.

– Dersom vi oppjusterer drifta i tråd med inntektene no som t.d. kraftprisane har vore høge og vi har fått større inntekter av konsesjonskrafta, kan det føra oss i ein sårbar posisjon når desse inntektene går ned. Det er ikkje bra å då måtta redusera tenestene igjen, seier han, og legg til;

– Skilnaden mellom å jobba som økonom i kommune og privatselskap er at i det private skal ein maksimere profitt for eigar, medan kommunen jobbar for å maksimera samfunnsnytten for eit samfunn, det er ikkje alltid å maksimere overskotet som er viktigast.

Kva gjer ein kommunedirektør?