Kartlegg faren for jøkulløp

I ei tid kor isbreane krympar inn, er ukontrollerte flaumar som følgje av jøkulløp noko av det forskarane fryktar mest.

Når isbreen trekkjer seg tilbake, vil ein i somme terreng risikera flaum som følgje av isen raser ut i vatn. Marte Eimind Kvalnes frå Ullensvang skriv masteroppgåve i geologi om området rundt Gråfjellsbrea i Austrepollen, ein brearm av Folgefonna som dei siste åra har trekt seg tilbake over hundre meter i året i snitt. Førre veke vart området grundig undersøkt av eit knippe forskarar og doktorgradsstudentar, i regi av Bjerknessenteret sin sommarskule.

Botnprøvar

– Me prøver å forstå klimaendringar ved å sjå på elvar, vatn og brear, sa studentane i samband med at dei førebelse funna vart lagt fram i Folgefonnsenteret førre fredag.

Ullensvang-kvinna tar mastergrad innan kvartær geologi og paleoklima, og var blant dei som fekk mest ut av opphaldet i Austrepollen.

– Eg er blitt betre kjent med området eg skal skriva oppgåva mi om, og eg har mellom anna fått alle kjerneprøvane eg treng for å gjera undersøkingane mine. Det fekk eg heldigvis hjelp av eit par andre til å gjera det, for er ganske tungt arbeid å henta opp botnprøvane, forklarer ho.

Området rundt brearmen ho undersøker er eit lukka område, med eit vatn som Statkraft har demd opp. Blant anna vart dei sleppte gjennom ein av Statkraft sine tunnelar for å koma fram til Gråfjellsbrea, slik at dei fekk alt utstyret sitt med seg. Det inkluderte tre gummijoller som vart brukt i kartlegginga av sjøbotn mellom breen og dammen til Statkraft. Desse fungerte også som flåte då sedimentprøvar skulle hentast opp frå botn av innsjøen.

Jøkulløp

Sommarskulen i regi av Bjerknessenteret var for doktorgradsstudentar som er lokalisert rundt om kring på norske universitet, sjølv om somme av studentane er frå USA og Frankrike. Desse hjelpte blant anna Kvalnes med innsamling av data og fysiske prøvar.

– Eg håper at prøvane viser at det har vore jøkulløp rundt Gråfjellsbrea før, kor ofte det har vore og kva kraft det har vore i dei. Men det er ikkje gitt at det viser det eg håper på, seier studenten som skal levera mastergradsoppgåva si til våren.

– Me har ingen historiske kjelder på jøkulløp på denne sida av fonna, men ein har det både i Buerbreen i Odda og i Mosnes i Åkrafjorden. På Buersida har sjøen blitt tappa 13 gonger siste 10.000 åra, der to av dei har vore i historisk tid som ein har kjelder på. Grunnen til at Mosnes vart fråflytta på 60-talet på grunn av hyppige og heftige jøkulløp, fortel professor Jostein Bakke.

Større bilete

– Du kan få jøkulløp når isen går raskt fram eller trekkjer seg raskt tilbake. Dei siste 20 åra er det tilbaketrekking som har gjort dette aktuelt. Gråfjellsbrea er ein av dei som har trekt seg mest tilbake, med rundt 100 meter i året over lang tid, legg han til.

Bondhusbreen skal ikkje vera så disponert for jøkulløp, fordi det ikkje er så bratt der. Men Bondhusvatnet kan bli råka frå ein annan vinkel.

– Me har eit anna prosjekt som Ingebjørg Haugland frå Uskedalen skriv mastergrad om. Det er ein bresjø som ligg ved Fønderdalshorgjo som ser ut til å vera demt opp av breen. Eit jøkullaup derifrå vil finna vegen ned i Bondhusdalen, og Haugland leitar etter sediment frå Bondhusvatnet. Det er den og sjøen ved Gråfjellsbrea som me vurderer har potensial for jøkulløp, forklarer professoren.

– Dette bidrar til å gje oss kunnskap om stabiliteten til slike bresystem. I Norge er dette mest ukjent, mens det i Himalaya er ei veldig kjent problemstilling med jøkulløp. Det handlar om å forstå farepotensialet, for betre å kunna føreseia jøkullupa og varsla om dei. Rett og slett tryggleik i eit større bilete, pluss at det gir oss ei betre forståing av glasiologi, seier Bakke.

Han samanliknar det heile med å setja saman små bitar for å sjå ein større heilskap.

– Sånn er det å vera forskar, ein undersøker ein liten brikke, og sett saman gir desse brikkene oss eit større bilete. Fortid og notid skal hjelpa oss til å seia noko om framtida, sluttar Bakke.