Inngrep i naturen gjer hjorten mindre

Forsking frå Norsk institutt for naturforskning (NINA) bør vera interessant for folk i Kvinnherad, landets største hjortekommune. Konklusjonen i rapporten er nemleg at dagens store hjortebukkar er på storleik med forhistoriske små hjortekoller.

«Menneske har ein finger med i spelet, og det dreier seg ikkje om klima», slår NINA fast i ei pressemelding.

Vidare skriv instituttet at vekta går ned hos dyr i mange av dagens hjorteviltbestandar. Jegerar og fleire andre interesserte er bekymra for tala som vert rapporterte, og det blir peika på fleire moglege årsaker: Klimaendringar, feil avskytingsstrategi og dårlegare beitetilhøve.

«Store miljøendringar er ikkje noko nytt i hjortedyra si historie. Ved å ta eit blikk tilbake i tid, kan vi finna ut korleis dei har reagert på dette før», står det i meldinga.

Større press frå jakt

Nettopp det gjorde Jørgen Rosvold og forskarkollegaer for nokre år sidan. Dei målte beinstorleik og tannlengde hos norsk hjort frå ulike tidsepokar dei siste dryge 7000 åra. Skjeletta er henta frå ulike lag i jorda på arkeologiske funnstader. Kvart lag representerer ein tidsperiode, og dei eldste er frå ei tid der naturen var mindre påverka av menneske.

– Det vi fant er faktisk motsett av kva vi skulle tru med tanke på klimaendringar. For 7000 år sidan var det omkring to grader varmare i Norge enn i dag. Vanlegvis aukar kroppsstorleiken hos store planteetarar når det blir kaldare, for lettare å ta vare på kroppsvarmen, seier forskingssjefen i NINA i pressemeldinga.

Det forskarane oppdaga er at i løpet av dei siste 7000 åra har storleiken på hjortekroppane krympa og tennene blitt mindre. Det fell saman med at vi vart fleire menneske i landet, folk byrja å driva med jordbruk og husdyr fleire stader, og det vart større press frå jakt. Alt dette førte til at hjorten vart fortrengt til mindre produktive leveområde. Folk tok fyrst dei rikaste områda til å driva jordbruk og halda husdyr, og jaktpresset rundt desse var truleg høgt. Dermed fekk hjorten dårlegare tilgang på mat av høg kvalitet.

«Det bidreg til å forklara kvifor det som i dag vert rekna som ein stor bukk er på same storleik som ei lita kolle for nokre tusen år sidan. Dei største endringane i storleiken har skjedd i løpet av dei siste 2000 åra.

Nesten utrydda

Forskarane analyserte både bein og tenner, fordi bein reagerer raskare på endringar i dyret sin kondisjon. Tannstorleiken er vanlegvis meir stabil. I skjeletta som forskarane studerte, ser vi ei tydeleg endring i form og storleik. Det gjeld både tenner og bein.

– Dette skjer i motsett retning av kva vi ville forventa viss klimaendringar i seg sjølv var den sterkaste påverknadskrafta. Funna viser korleis menneskeleg aktivitet har forma ville artar over tid. Mennesket sitt jaktpress og endringar i leveområde kan ha redusert hjorten si evne til å tilpassa seg framtidige påverknader på miljøet, seier Rosvold.

Han legg til at hjorten nesten var utrydda i Norge for 150 år sidan. Det har igjen også påverka den genetiske variasjonen hos arten, som var mykje høgare før.

«Studien peikar på at liknande reduksjon i storleik også er blitt observert hos andre store pattedyr i Europa, som elg og villsvin. Det tyder på at dette kan vera store planteetarar sin respons på eit stadig meir oppstykka landskap dominert av menneske», skriv NINA.