Frida tok forskarkollegaer frå Sørishavet med seg til Rosendal

Frida Snilstveit Hoem er som namnet avslører tungt knytt til Kvinnherad, sjølv om oppveksten føregjekk i Kristiansund.

– Familien har framleis hytte på Snilstveitøy, Grenda har blitt lese heime i Kristiansund i alle år og etter at eg flytta til Bergen for å studera, har eg vore meir i Kvinnherad enn Kristiansund, forklarer Frida.

Internasjonalt

Men ho har også vore ein tur til Sørishavet for å avdekka og kartleggja klimaet millionvis av år tilbake i tid i havbotn utanfor Antarktis.

I to månader i 2019 var ho ein del av International Ocean Drilling Programme, som er eit stort samarbeid mellom fleire land. Samarbeidsprosjektet har eit skip som drillar på havbotn ned til tusen meters djup.

– Det er eit stort samarbeid som hentar inn kjerneprøvar frå havbotn, som vitskapsfolk nyttar til å studera klima og utviklinga av jorda mange, mange millionar år tilbake i tid.

Du kan samanlikna det med den internasjonale romfartsstasjonen, berre at det er på havet, forklarer Frida.

Samarbeidet om båten er omfattande og internasjonalt.

– Dei fleste land i Europa er med. USA. Fleire land i Sør-Amerika deltar, til liks med Kina, Japan, Sør-Korea og India frå Asia. Mange har interesse av denne forskinga, og prøvane blir lagra i Texas, Japan og Tyskland. Dit kan alle dra for å henta prøvar som dei skal gjera si forsking på. Mange av dei store rapportane på havforsking og korleis klimaet har endra seg, baserer seg på data lesne ut i frå prøvar som er tatt opp av dette skipet, legg ho til.

Stor deltaking

30-åringen har studert geologi i Bergen, og har ein mastergrad i marin geologi. Etter den har ho drege til Utrecht i Nederland, der ho har halde fram med å ta ein doktorgrad i paleoklimatolog og paleooseanografi. Dei siste fem åra har Frida brukt der, og ho var ferdig med doktorgraden i vår.

– Eg skal disputera i haust, fortel ho når Grenda snakkar med ho på Rosendal Fjordhotel.

Forskarane skulle eigentleg vore samla for eit år sidan, men pandemien førte til ei utsetjing for det møtet, som skulle vore på Azorane.

– Det var mitt forslag å samla alle desse her i Rosendal. Veldig mange av dei som var her skulle vera med på ein større internasjonal konferanse om paleooseanografi i Bergen veka etterpå. Etter å ha vist litt bilete, så vart forslaget mitt veldig godt motteke, og kring to tredeler av dei som var på skipet er her no, resten er med over nettet, fortel ho om gjengen ho har samla.

Halvparten av deltakarane kom frå USA, men også Japan, England, Spania, Sveits, Australia og Tyskland er representerte i Rosendal. Langvegsfarande gjester, med andre ord.

– Eg representerer Nederland i denne samanhengen, sidan doktorgraden min blir tatt i Utrecht.

Toktet varte i to månader. Dei reiste ut frå Punta Arenas i Chile, og såg ikkje land på to månader.

– Men me såg mykje isfjell, pingvinar og kvalar, fortel ho.

Dei heldt seg først ved Falklandsøyane søraust for Argentina, så reiste dei endå lenger sør, til eit område ved Antarktishalvøya, i Wedelhavet.

– Wedelhavet er eit område der havstraumane drar med seg mykje isfjell som kalvar av isbreane nordover. Me låg midt i straumen av dei, og måtte av og til avbryta boringa for å ikkje bli treft av isfjell. Me borte opp prøvar frå 15 millionar år tilbake i tid, opplyser Frida.

12-timarsskift

30 forskarar deltok om bord på toktet, og dei var støtta opp av eit mannskap på 100 som utelukkande sytte for at forskarane kunne bruka si tid på undersøkingar.

– Nokre av forskarane ser på gruskorna i prøvane. Dei les av korleis klimaet har vore til dei ulike tidene ved å sjå på avsetningane i kjernane dei henta opp frå havbotn. Ved hjelp av røntgen ser ein tydeleg kva som er stein og grus som kjem frå land, og kva som er leireavsetningar og andre avsetningar som høyrer til i havet, doserer 30-åringen, som har plankton som spesialitet.

– Me hadde flaks og fekk gode prøvar, spesielt i dei yngste tre millionar åra. Det var høg oppløysing og lite forstyrrande materiale på sjøprøvane, så me kan halda sedimentkjernane våre mot iskjernane frå Antarktis og samanlikna dei, men steinprøvane går mykje lenger tilbake i tid enn isprøvane, seier Frida.

Teamet på 30 byrja å forska på prøvane med ein gong dei fekk kjerneprøvane om bord.

– Det me fann var med på å avgjera om me skulle bli verande, eller bevega oss i ein annan retning. Det blir meir effektivt med forskarar som i 12-timarsskift jobbar med prøvane. Me enda med ein stor rapport allereie då toktet var ferdig, der dei største og tydelegaste funna våre vart presenterte, forklarer ho.

– Intenst

– Det var viktig å få gitt sedimentprøvane alder etter kvart som dei kom opp, og det var mi oppgåve, saman med åtte andre, å datera. Me ser alderen ut frå mikrofossil som me veit levde til ulike tider, og så ser me det saman med retningane på dei magnetiske korna i sedimentet. Me veit ei god tid tilbake i tid når den magnetiske polen har skifta mellom å liggja i sør og i nord, så me enda med ganske nøyaktige dateringar på prøvane som kom opp.

– Korleis er det å vera på ein slik ekspedisjon?

– Det er spennande, slitsamt og intenst, men det er litt godt å kunna jobba med eitt fokus, og samtidig vera omgitt av andre som er der av same grunn, argumenterer Frida.

– Det er lenge å vera borte frå land, men me blei støtta opp slik at me fekk brukt vår ekspertise på det me kan. Me var midt på Sørishavet, som kan vera hanske røft, legg ho til.

Ekspedisjonen gjekk frå mars til mai, som betyr at vinteren var i ferd med å setja i der sør på kloden medan Frida var der.

– Me var der så seint som me kunne før sjøisen kryp så langt nord at havet vert lukka. Difor gjekk me langt sør først, og så jobba me oss nordover. Det var kaldt og surt, men absolutt interessant, og med overraskande mykje å sjå. Pingvinar hadde me rundt skipet dagleg, og kvar veke fekk me sjå store spermkvalar som var framom og helste på oss, minnest ho.

Apropos helsing:

– Det er kjekt å møta alle igjen etter tre år. Me lagar kanskje nye samarbeid i framtida, for me jobbar utruleg godt i lag, slår Frida fast.

Ho var ganske fersk i doktorgraden sin då ho fekk vera med på toktet.

– Det er eit ettertrakta tokt å få vera med på dei som går til polområda. Eg var heldig, meiner ho.

Fakta:

Store norske leksikon omtalar paleoklimatologi som vitskapen om klimatiske tilhøve i tidlegare periodar av utviklinga til jorda. Dei viktigaste hjelpemidla ein har for å seia noko om dette er fossil og sedimentære bergartar, som morenekonglomerat, som vert avsett under istider, bauxitt-laterittbergartar, som vert danna i tropisk klima og saltavsettingar, som vert danna i tørt klima. Ein kan studere iskjernar frå Antarktis eller Grønland for å finne ut om tidlegare klima i den nyare delen av historia vår. I tillegg kan ein studere oksygenisotopar, plankton i borekjernar frå verdshava og breidda på årringar i trestammer.