Frå eplehagen på Sunde til Carnegie Hall

Komponist Knut Vaage frå Sunde står på kjøkkenet sitt, kokar kaffi og slår av ein prat om verdien av motstand og disharmoni i musikk.

– Når livet vårt stundom er krast og vanskeleg, kvifor skal musikken berre vera glatt og enkel? spør han.

Knut Vaage vil at musikken skal spegla eit menneskeliv, og alt som ligg der av store opplevingar og kjensler. Dette gjev ei forklaring til den kontrastrike og nærmast maksimalistiske musikken til Vaage. Kontrastane syner seg også i ein samtale som først handlar om avanserte musikalske uttrykk, dramatikk og sterke kjensler, for så å bli avbróten av:

– Nei, eg må finna fram litt kaffigodt.

Carnegie Hall

Då Knut Vaage var sju år, bestemte han seg for å spara seg opp nok pengar til å kjøpa ein hest til garden Våge på Sunde.

– Hest var vel det einaste me ikkje hadde på garden. Så eg tok til å slå plen for folk og spara pengar. Eg nådde målet då jeg var 12 år, fortel han.

Denne historia fortel mykje om arbeidsviljen til ein av dei fremste nolevande komponistane i landet. Grenda tek ein prat med Knut Vaage berre nokre timar før det nye verket hans «Tid» skal urframførast i Bergen Domkirke. I også dette verket kjem kontrastane fram.

– Det handlar om at det er ei tid for alt – ei tid for å planta, ei tid for å riva opp, ei tid for krig, ei tid for fred. Heile tematikken er ekstremt kontrastert, fortel Vaage medan kaffitraktaren surklar.

Sundebuen har nyleg vunne den prestisjetunge Lindemanprisen, ein pris som heidrar komponistar, utøvarar og pedagogar som har gjort ein stor innsats for norsk musikkliv. Musikken hans vert spelt over heile verda. Han fortel om då verket «Tjat» skulle framførast i Carnegie Hall i New York.

– Eg måtte stoppa ei dame på gata og spørja etter vegen til Carnegie Hall. Ho peika på konserthuset som låg rett bak meg, og der kunne eg sjå namnet mitt i svære bokstavar på utsida av bygget, ler han.

God niste heimefrå

Vaage har alltid hatt mykje musikk i seg, og rundt seg. Han vaks opp med musikalske brør, og pianoet heime var nær sagt alltid i bruk. Knut fekk ei god musikalsk niste då han sat og høyrte på storebror Lars Amund som øvde piano. Då vart han godt kjent med både Beethoven, Bach og Chopin. Ei tante meinte at Knut var ein raring, som gjekk ute og plystra på Bach sin F-moll-konsert.

– Eg var ein skikkeleg nerd. Det er utruleg at vennene mine orka å koma på besøk, for eg ville jo berre sitja og spela piano heile tida, humrar han.

Men det var ikkje sjølvsagt at det skulle bli musikar og komponist av Knut Vaage. Han starta først på tømrarlinja på Stord og utdanna seg til handverkar.

– Eg slutta med musikk medan eg gjekk på yrkesskule, men det førte til ei personleg krise. Eg trengte eit piano! Etter nokre år med vinglete forsøk på å jobba meg inn i musikken, kontakta eg ein lærar på konservatoriet. Han sa han aldri hadde høyrt nokon spela så hardt på et instrument. Der kom tømraren og hamra i klaveret!

Vaage ler mellom kaffislurkane. Men igjen skulle Sundeguten finna arbeidsdisiplin. Denne gongen var det ikkje hest, men ei framtid med musikk som var målet. Knut øvde i to månader, og la av seg det harde anslaget. På denne korte tida lærte han seg tre klassiske musikkstykke på piano, og kom inn på musikk-konservatoriet i Bergen, mot alle odds.

Skrapar i sjela

For Knut Vaage er det spesielt viktig å oppretta dialog med musikarar eller institusjonar som har bestilt verk av han. Eit døme på det er då han komponerte «Røter» for Bergen Big Band, som vart framført på Husnes for halvtanna år sidan. Musikarane fekk spørsmål om sine røter, og korleis dei kom inn i musikklivet. Dette danna grunnlaget for heile komposisjonen.

– Eg pushar nokså hardt for å få svar, for eg er hjelpelaus utan dialog, eg er nøydd til å ha den forankringa, forklarar han.

Nokon kan tenkja at samtidsmusikk er lite tilgjengeleg, men Knut Vaage trur ikkje det nødvendigvis er sant. Han meiner det handlar meir om at musikk-vanane våre har vorte prega av ein einsretta musikkindustri.

– Jeg vil ikkje berre laga fin musikk. Jeg vil også kunna laga musikk som røsker, som skrapar i sjela. Det er jo lydbildet på vår tid. Musikk handlar ikkje om å forstå, men om å tola å stå i kjenslene sine, og reflektera rundt sitt eige liv.

Det er tydeleg å høyra engasjementet til komponisten når han snakkar om dette.

– Mitt nyaste verk er eit 45 minutt langt stykke som delvis består av snakking. Klart det ikkje er eit prosjekt som får mange likes på Spotify, seier han.

– Men då eg hadde førpremiere for Kongshaug Vidaregåande, så spratt dei opp med trampeklapp etter å ha høyrt på. Det lyste av augo på ungdommane, og me hadde så interessante samtalar etterpå.

Ingen avknapp

For Knut Vaage handlar arbeidsdagen om å finna tid til å setja seg ned og jobba. Han lyt få unna alt praktisk og kontorarbeid først, for å få rom til dei kreative prosessane. Når han først er i gang, brukar det ikkje vera noko problem å få musikalske idéar.

– Eg har ikkje avknapp, eg, fortel han.

Igjen nemner Vaage arbeidet han har lært av dei gamle bøndene, og av tømraryrket.

– Den kombinasjonen har vore eit råstoff som har gjort det litt lettere for meg å overleva i denne bransjen. Eg sit ikkje der og lurar på om dette er bra nok. Du må berre jobba.

Den einaste episoden med skrivesperre han kan hugsa, kom då han skulle komponera «Relieff, Refleks, Rite», for Kringkastingsorkesteret og cellisten Amalie Stalheim. Då måtte han til Sunde for å klara å starta komposisjonen.

Evig eplehaust

– Musikken skulle rett inn på CD med den kulaste cellisten me har i dag. Det presset blei så stort at eg måtte reisa til hytta mi på Sunde. Eg lånte ein cello av broren min og sat der og spelte. Eg kan jo ikkje spela cello, men eg måtte sitja der lenge før eg kunne skriva «Relieff, Refleks, Rite». Og det har jo blitt lagt merke til, det stykket der.

Elles har ikkje Sundebuen vore plaga med idétørke. Det første vesle stykket han skreiv ned på notar, kom då han var sju år.

– Den heitte «Flåga», og består berre av triolar, humrar han.

Det var ein haustdag på Sunde som inspirerte han som sjuåring.

– Det var eplehaust og flott oktoberdag, og sola skein. Det finst jo ikkje noko finare enn denne plassen i Sunnhordland. Eg nærmast fauk over bakkane, og då kom både tekst og melodi til meg som en slags visjon. Den evna har eg visst framleis, å kunne «fyka over bakkane i eplehausten» og lata musikken koma til meg.