Forskar på prioriteringar i helsevesenet

Som del av eit team undersøkjer han kva den vanlege mannen i gata tenkjer om prioriteringar innan helsevesenet. I studien SEVQoL vert deltakarane utsett for forskjellige oppgåver der ein skal vurdera til dømes kor alvorleg ein sjukdom er, kva sjukdom som er mest alvorleg av to forskjellige og kva som er god behandling. I tillegg undersøkjer dei korleis det å ha ein alvorleg sjukdom påverkar kva sjukdom ein tykkjer bør prioriterast.

– Mykje av studien går på korleis ein skal måla sjukdom. I Noreg brukar vi ein måte å måla sjukdom på som heiter EQ-5D (eit standardisert instrument som blir brukt for å måla helseutfall, til dømes etter eit opphald i helseinstitusjon, ifølge Folkehelseinstituttet). Vi har eit offisielt sett med kriteria ein skal bruka som seier at det som skal tella er kor alvorleg sjukdomen er, kor stor nytte ein har av behandling, og kor mykje ressursar sjukdomen kjem til å kosta, fortel Marius.

Ein kvantitativ studie

Marius vart tilsett ved påske i fjor, og har sidan jobba med å laga eit dataprogram som gir deltakarane oppgåver. Her kan dei justera alvorsgrada i oppgåvene utifrå deltakarane si terskel for alvorlege sjukdomar. På denne måten tilpassar dei intervjua til kvar enkelt person.

– Eg skal ta fleire av intervjua, og mykje av jobben er at eg skal leggja inn data i dette programmet ut ifrå kva folk svarar. Det som eigentleg er litt spennande for meg er at folk tenkjer og resonnerer høgt, og min jobb er jo eigentleg å sitta der og holda kjeft og ikkje leia dei nokon veg. Eg skal jo vera heilt nøytral og stille. Men det er utruleg spennande å høyre korleis folk resonnerer rundt ulike sjukdomar og kva dei tenkjer er viktig og bra for samfunnet, seier han.

Studien Marius er med om er ein såkalla kvantitativ studie, altså ein studie der dei samlar inn data frå mange respondentar og gjer dei om til tal for seinare analyse, i staden for å stilla opne spørsmål og gå i djupet. Ingen metode svarar 100% på spørsmålet, men ved fleire forskjellige studiar på same emne kan ein kanskje dekka forskinga på det emnet relativt godt.

– Det er litt sånn at viss ein har ti blinde folk som skal beskriva en elefant, ser elefanten litt forskjellig ut alt utifrå kva ende ein startar i. Om vi då posisjonerer dei blinde litt sånn passe rundt elefanten og kanskje heng ein av dei ned frå taket som kan beskriva oversida av elefanten også, så kan ein kanskje få eit litt klarere bilete.

Ein må altså undersøkja meir enn berre ein vinkel. Og det har vore studiar på dette før, og vil vere fleire i framtida.

– Mykje av problemet i forsking er at det er veldig mange som jobbar med ting, men om ein skal halde seg oppdatert på kva alle andre driv med, får ein ikkje tid til å gjere noko sjølv, ler Marius.

Prioriteringar

Marius og temaet ynskjer altså å læra meir om alvorsgrad i helsesamanheng, og korleis den norske befolkning tenkjer om prioritering av helsetilbod. Men kva vil det eigentleg sei å prioritera i helsesamanheng?

– Å prioritera betyr jo at vi må seie nei til noko, elles har vi jo ikkje prioritert. Problemet med å seie nei til nokon er at dei synest ikkje at det er noko kjekt. Ofte er det ikkje kjekt å vere den som seier nei heller, vi vil jo helst hjelpa alle, men det er jo naudsynt nokon gonger.

Det er mykje skriveri i media om folk som føler seg urettvist behandla i norsk helsevesen, det vanlegaste er nok dei som ikkje får ein medisin fordi den er for dyr.

– Det som forsvinn litt i desse artiklane er at for at denne eine personen skal få sin dyrare medisin, er det kanskje 10-12 andre pasientar som mistar si litt billigare behandling. Her må ein altså veie opp om gevinsten er så stor for denne eine pasienten at ein skal forgå dei 10-12 andre. Finnest det ein spesiell grunn som gjer at ein skal vela ein dyrare eller mindre effektiv behandling? seier Marius.

Det er desse vanskelege vurderingane SEVQoL vil sjå på – kva som er det rette å gjere når det kjem til fordeling av behandling og medisinar for dei med alvorlege sjukdommar. Dei fleste tenkjer at å hjelpe den som har det verst er det rette, og at det fell heilt naturlig, men korleis skal ein vurdere kven det er?

– Vi håpar at ved å gjera ein sånn undersøking kan vi seie litt om kor mykje vekt ein må ha på kvar side av balansepinnen for at dette skal gå sånn nokolunde beint. Vi har blant anna ein filosof på teamet som skal sjå på kor mykje ein skal bry seg om folks meiningar, eller om å bry seg om det vil seie at ein ender opp med eit overtramp av enkelte grupper eller sjukdomar, fortel Marius.

Deltaking

I sommar la Marius ut eit innlegg på kvardagsprat i Kvinnherad på Facebook. Der inviterte han alle kvinnheringar til å vere med på forskingsprosjektet.

– Det tar seg veldig dårleg ut om vi berre samlar inn data frå ring 3 i Oslo, så vi har delt prosjektet i heile Noreg. Eg starta med Kvinnherad, og det var nok ikkje det mest effektive rekrutteringstiltaket så langt. Men det er absolutt framleis opning for å delta, seier han.

På grunn av korona starta dei å gjennomføra intervjua over internett, og fann ut at det var ei god løysning.

– Det har gjort at folk som er så sjuke at dei ikkje kan stille har hatt moglegheit likevel. Viss vi hadde sagt «dykk må møta opp på A-hus» så er det fleire som aldri hadde kome. Men sidan vi gjer det digitalt har vi fått svar frå nokon veldig sjuke folk, seier Marius og legg til;

– Vi treng strengt tatt ikkje eit representativt utval, men vi ønskjer eit variert utval; gamle, unge, friske, sjuke, frå alle samfunnslag og delar av landet.