Den tidlege kartlegginga av Folgefonna

John Bernhard Rekstad (1852-1934) var ein norsk geolog og fotograf. I perioden mellom 1900-1922 var han statsgeolog ved «Norges geologiske undersøkelse», som i dag er ein etat under Nærings- og fiskeridepartementet. Institusjonen er landets sentrale institusjon for kunnskap om berggrunn, mineralressursar, lausmassar og grunnvatn.

Rekstad interesserte seg særskilt for brear, og det var han som byrja arbeidet med å gjera frontposisjonsmålingar av Folgefonna. Dette arbeidet byrja så tidleg som i 1900 i Ullensvang, og i 1902 i Kvinnherad. Geologen gjorde desse åra sine første målingar på Bondhusbrea og Buerbrea (Ullensvang).

I tillegg til dette utførte han fleire geologiske kartleggingar, både på Vestlandet, i Jotunheimen og i Nordland fylke i løpet av karrieren.

Systematisk dokumentert sidan 1902

I biletsamlinga til Universitetet i Bergen er mange fotografi frå Rekstad sine feltreiser bevart, og i tillegg til å vera historiske fotografi med lokalhistorisk og nasjonal verdi, har dei også ein vitskapleg verdi, då dei er med på å vise brearmane si utvikling over dei siste 120 åra. Det finst også enno tidlegare fotografi enn Rekstad sine, som bidreg til dette.

Av breane i Kvinnherad er det Bondhusbrea som har vore systematisk kartlagt over lengst periode. Jostein Bakke, professor i geovitskap, fortel at arbeidet til Rekstad har vore viktig for vidare breforsking, sjølv om det i dag vert nytta meir avanserte verktøy enn det som var tilgjengeleg på tidleg 1900-tal.

– Det er andre som har gjort målingar og dokumentert dei norske breane gjennom fotografi og detaljerte måleri, men eg meiner at Rekstad var den første som utførte systematiske målingar. Han slo inn kors i fjellet der fronten slutta, og bileta han tok har seinare blitt nytta mellom anna til å rekne ut volum på breen, seier han.

Kvart år har Bakke med seg studentar inn til morenesletta inst i Bondhusdalen. Der får dei historiske fotografia ei pedagogisk rolle, då dei tydeleg viser korleis breane har trekt seg attende, og gir eit godt samanlikningsgrunnlag for studentane.

Rekstad gjorde sine undersøkingar på Folgefonna like etter den vesle istida (frå om lag 1300-1800), og dokumentasjonen hans er såleis frå ei tid då breane i Norge var på sitt største.

Målingane for fronten av Bondhusbrea startar på 0 meter i år 1902. I 2021 er frontendringa registrert på - 46 meter, medan den kumulative frontendringa er på - 807 meter. Arealet på brea har også blitt målt, med ujamne mellomrom, sidan 1959. Desse målingane viser at Bondhusbrea hadde eit areal på 15,51 km2 i 1959, medan det i 2013 var redusert til 10,79 km2.

Isbreane går mykje attende

Massebalansen avslører global oppvarming

Målingane som har vore gjort dei siste femti åra er mellom anna basert på satelittbilete og flyfoto, og byggjer såleis på mykje meir avansert teknologi enn kors i fjellet og dokumentasjonsfotografi frå bakkeplan. I følgje Bakke er brefront-målingane i dag meir å rekna som kuriositetar, medan massebalansen gir meir relevante data i forskingssamanheng.

Massebalanse er skilnaden mellom kor mykje isbreane veks om vinteren grunna nedbør, og kor mykje dei minkar om sommaren grunna smelting.

– Folgefonna var på sitt absolutt største mellom 1870-1890, altså like før Rekstad gjorde sine målingar. Breane har gått litt fram og trekt seg tilbake sidan den tid, men etter tusenårsskiftet har alle isbreane i verda synkront trekt seg tilbake. Det er eit globalt fenomen; dei siste tjue åra er det ingen brear som har gått fram. Dette heng saman med den globale oppvarminga, slår Bakke fast.

Ein av breane han har følgt nøye med på dei siste åra er Gråfjellsbreen ved Fonnabu. Den er blant breane i landet som har gått aller mest attende dei siste tjue åra. Den har nemleg trekt seg ein heil kilometer tilbake i løpet av denne perioden.

Gråfjellsbreen går mest tilbake av breane i landet

I tida etter Rekstad utførte sine målingar, har innsamlinga av data frå breane halde fram. Det er i dag Statkraft som driv målingane ved Bondhusbreen, Breidablikkbreen og Gråfjellsbreen, medan Sunnhordland Kraftlag driv frontposisjonsmålingar ved Svelgjabreen og Blomstølskardsbreen.

I slutten av oktober kan ein venta å få oppdaterte tal frå NVE om korleis det står til med dei norske breane.

Kartlegg faren for jøkulløp