Cola eller Kola?

Eg til dømes, kjenner meg fullstendig som ein fisk på land, og nesten litt parodisk, kvar gong eg må uttala eit stadnamn i Kvinnherad med ordet «vik» eller «vika» i seg. Slik som til dømes Sandvik i Dimmelsvik som på folkemunne heller blir kalla «Sandvikjo», uttala «sandvitsjo». Som vossing derimot vil eg naturleg heller seia Sandvik eller Sandvike, fordi «ei vik, den vike, fleire vike, alle vikene».

O eller Å

Likeins er det på Husnes med til dømes Kolavegen. Som ein kvar brusdrikkande person var det nærliggjande å tru, og utan særleg ettertanke, at det ikkje skulle vera noko anna enn lik uttale som den kjende drikka.

Difor var det med stor interesse eg fekk opplyst av stadnamnentusiasten og husnesingen Åsmund Kåre Rørvik at dette slett ikkje var tilfelle. Sjølv om akkurat det strengt tatt heller ikkje burde vore noko særs stor overrasking.

– Ordet «kola», uttala «kåla», kjem i frå den tid det var vanleg med kolproduksjon i såkalla kolmiler. Noko det var gode høve for fleire stader på Husnes, fortalde Rørvik.

I fylgje Store Norske Leksikon er kolmiler ein måte å framstilla trekol på. Kolproduksjon var svært vanleg i Norge frå kringom 1600-talet fram til litt utpå 1800-talet. Då jernverka vart nedlagde i 1860-åra stogga også det meste av produksjonen, sjølv om det likevel førekom til eit stykke ut på 1900-talet.

Inne på lokalnamn.no kan ein finna at det er 104 stadnamn kringom heile Kvinnherad som startar på «Kol», i tillegg til 21 namn som startar på «Kål». Kor vidt alle desse namna med både «o» og «å» i seg har fått namnet sitt med bakgrunn i trekolproduksjon er ikkje så godt å seia.

Til dømes kan nok Kålamilo på Fjellbergøy og Koladalen på Kaldestad seiast med stort sannsyn at har med kol å gjera, medan Kålhagen i Guddal og Kolerakyrkjegarden på Seim nok har ein god del mindre sannsyn for det same.

Mastele

Ein annan stad på Husnes finst der ei bru ved namn Mastelebrua. Namnet slik ein gjerne automatisk les det, gjev ikkje umiddelbart meining. Men også her kunne Rørvik forklare.

– Mastele, består av orda «mast» og «le». «Le» vil då i dette tilfelle seie ei grind eller eit le. Då dei bygde brua brukte dei store gjerdestolpar eller master til å festa leet på, og sidan leet stod i den eine enden av brua, så vart den heitande nettopp det, Mastelebrua, forklarte Rørvik.

– På utskiftingskartet frå 1908 kan ein sjå kvar stien gjekk oppover frå sagene mot Staurahaugen, før den då kryssa elva og over brua, la han til.

Så har me gjerne lært ein ting eller to; Det er neimen ikkje alltid like lett å forstå seg på verken andre sine dialektord eller til og med sine eigne, og stundom høver det seg med ei lita oppklaring.

På attsyn!