Bunaden med på UNESCO- liste

Eit samarbeid mellom Norges Husflidlag, Noregs Ungdomslag, Norsk institutt for bunad og folkedrakt, Norsk folkedraktforum og Studieforbundet kultur og tradisjon resulterte i nominasjonen «Bunadbruk i Noreg, tradisjonshandverk og sosial praksis» i 2023.

No er altså den norske bunaden offisielt på lista, ilag med tradisjonelt handverk, byggemåtar, ritual, oppskrifter og kulturelle utfaldingar frå heile verda.

Lang tradisjon

I dag finst det om lag 450 forskjellige variantar av bunaden i Noreg. I 150 år har den vorte brukt i ulike samanhengar som feiringar, markeringar, kappleik og konsertar. Få andre land i verda har ein så brei og folkeleg drakttradisjon som Noreg. Bunaden vert brukt uavhengig av alder, kjønn, bustad og sosial status. Meir enn 70 prosent av alle kvinner og rundt 20 prosent av alle menn har minst éin bunad i skapet.

Plagget er ein markør for både tilhøyrsle og lokal og regional identitet. Tilknytinga blir særleg sterk der bunaden har gått i arv, eller er sydd av nokon i familien. Kunnskap og ritual knytt til påkledning er ein viktig del av bunadsbruken for mange og kan variera frå bunad til bunad, frå familie og frå person til person.

Andre norske ting på lista:

* Setesdølane sin dans, kveding og stevjing (2019)

* Den nordiske klinkbåttradisjonen (2021)

* Norsk og svensk seterkultur (2024)

På lista over gode vernepraksisar har Norge to inskripsjonar;

* Oselvarverkstaden (2016)

* Restaureringsverksemda ved Nidaros domkyrkje (2020)

Halda arbeidet ved like

Det at bunaden no står på denne lista vil ha mykje å seie for det tradisjonsrike handverket.

– Det er veldig bra at bunaden no vert vist fram til heile verda. Vi er flinke til å bruka og ha bunad, det er eit mylder av ulike bunader i Norge, som er fantastisk. Det er mange forskjellige teknikkar som vert brukt, med broderi, vevde band, perla brystdukar osv. Det er verdifullt og flott, og vi må ta vare på den arva, fortel Ingunn Eikeland ved Bunadskroken på Løfallstrand.

– Kvifor er bunad så viktig?

– Bunaden er viktig for oss fordi det handlar om lokal identitet. Ein viser kor ein er frå. Og så blir vi jo veldig fine i bunad og vi føler oss stolte. Stolte over kor vi kjem frå, og stolte over Norge. Når eg får på meg bunadsskjorta kjenner eg meg klar til fest med ein gong. Ingenting slår bunad, det er det finaste plagget ein har, seier Eikeland.

Indre gnist

Ho fortel at det er vanskeleg å vera bunadstilverkar i dag, og at det ikkje er lett å få nye lærlingar inn i yrket.

– Vi treng fleire som kan sy bunader, det er det ingen tvil om. Men ein tener dårleg på det, og det er vanskeleg å få lærlingar når det ein kan betala er slikk og ingenting. Ein må ha ein indre gnist, ein kjærleik for bunad for å halda på med dette, seier ho.

Ingunn tok over Bunadskroken i 2017, då dei tidlegare eigarane skulle pensjonera seg. Ho kunne ikkje mykje om bunad då, men har lært seg ting etter kvart.

– No brukar eg seks timar på noko eg brukte 10 timar på før. Det tek tid å laga ein bunad, det er så mange små detaljar som skal på plass. Men det er veldig kjekt arbeid, og ingenting slår å få sjå ein ny konfirmant eller nokon som har sydd ut bunaden sin stråla i den flotte drakta si, seier ho.

Ingunn meiner at det at bunaden er kome på UNESCO si liste kan fremja arbeidet med bunad og kanskje gjere at fleire vil vera med å ta vare på den flotte arva.

– I dag blir berre ein tredjedel av alle bunader sydd i Noreg. Eg håpar at fleire unge vil visa interesse for faget. Heldigvis er det mange privatpersonar rundt i landet som syr, ofte er det bestemødrer som får ansvar for å laga bunad til konfirmantar. Det er viktig at så mange som mogleg held arbeidet ved like, seier ho.

Historisk kategorisert

Ein kan dela bunader inn i fem kategoriar. Desse fortel noko om det historiske aspekt ved bunaden og kva kjeldegrunnlag dei einskilde bunadane er laga etter.

Kategoriane er: 1 - Ubroten tradisjon, 2 - Nesten ubroten tradisjon, 3 – Rekonstruerte bunadar, 4 – Laga etter tilfeldig/mangelfullt materiale og 5 – Fri komposisjon.

Det er berre 13 bunadar som fell under kategori 1, og 9 som fell under kategori 2. Kategori 1 er bunader som representerer ein ubroten tradisjon. Nokre plassar i Norge vart den lokale klesskikken halde ved like lengre. Folkedrakta gjekk frå kvardagsklede til sundagstøy til å bli brukt ved fest og høgtid, utan opphald. Hardangerbunaden er eit døme på dette.

Kvinnhersdrakta fell under kategori 2. Dette er bunadar som har bakgrunn i ei folkedrakt som var gått ut av bruk, men ikkje gløymd.

– Kvinnheradbunaden gjekk ut av bruk på 30-talet. Eg har lest om ei dame som budde på Lyngstranda og gjekk med Kvinnhersbunaden og hovudplagg kvar dag fram til ho døydde i 1939, fortel Ingunn.