Annemor snakkar med utestemme: – Det må vel finnast nokon som har respekt for høgsterett?

Motvind Norge og Naturvernforbundet i Trøndelag sto bak aksjonen, med Torbjørn Lindseth og Kari Merete Andersen i spissen. Kravet deira var at vindturbinane på Storheia i Åfjord og Haraheia i Roan på Fosen må ned.

Ekeland fortel fyrig om bakgrunnen for hendinga.

– Dette er anlegg som har ugyldig konsesjon, og dei står der ulovleg sidan samane vann kampen om desse beiteområda i høgsterett i oktober. Hadde «vanlege folk» sett opp noko ulovleg, ville det blitt kravd fjerna innan to veker. Men i denne saka gjer regjeringa ingenting. Det er ein skandale!

Fråteke livsgrunnlaget

Annemor Ekeland er, mildt sagt, i furore etter fleire dagar i Trøndelag. Der har ho aksjonert med vindkraftmotstandarar frå heile Norge. Ekeland fortel om appellar og faglege innslag frå politikarar og miljøvernarar, og om møte med reindriftsamar som gjennom dei ulovlege anlegga har blitt fråtatt dei største og beste beiteområda sine.

– Livsgrunnlaget deira har blitt teke i frå dei, sjølv om det frå øvste hald er avgjort at dette er ulovleg. FN gjekk også tydeleg ut og advarte om at Norge ikkje kunne gjera dette, men så køyrde dei berre på likevel. Det Norge har gjort og framleis gjer mot urbefolkninga er forkasteleg. Det må vel vera nokon som har respekt for høgsterett?! utbryt den frustrerte vindkraftmotstandaren.

Ho meiner at dette er eit framhald av at samane har blitt overkøyrt av den norske stat i generasjonar.

Bakgrunnen for saka

I 2010 trefte NVE vedtak om konsesjon til Roan og Storheia vindkraftverk, to anlegg som ligg innanfor området til Fosen reinbeitedrift. Reineigarane reiste sak då dei meinte at utbygginga krenka deira rettar til kulturutøving, men fekk ikkje medhald i Olje- og energidepartementet sitt klagevedtak frå 2013.

Spørsmålet vart dermed brakt inn for domstolane, men trass i at saka var under rettsleg behandling fekk likevel Fosen Vind DA løyve til å starte bygginga. Vindkraftverka sto ferdig i 2019 og 2020, og er, i tillegg til å vera Norge sine største vindkraftverk, ein del av det største vindkraftprosjektet på land i Europa.

Då saka vart lagt fram for høgsterett vart det slått fast at utbygginga krenker reindriftsamane sin rett til kulturutøving, og at vedtaka om konsesjon og ekspropriasjonsløyve difor var ugyldige. Dommen falt 11. oktober, 2021.

«For Høgsterett var spørsmålet særleg om utbygginga krenker reineigarane sine rettar etter SP artikkel 27 (FN konvensjonen om sivile og politiske rettar, red. anm). Avgjersla slår fast at den som høyrer til ein etnisk, religiøs eller språkleg minoritet, ikkje skal nektast retten til å dyrka sin kultur saman med andre medlemmer i gruppa. Det er på det reine at reindrift er ei form for verna kulturutøving.» heiter det i dommen.

Lagmannsretten hadde tidlegare konkludert med at vinterbeiteområda Storheia og Roan i praksis var tapt for reindrifta, og at utbygginga difor ville true reindriftnæringa sin eksistens på Fosen dersom det ikkje vart sett inn kompenserande tiltak. Høgsterett la Lagmannsretten sine vurderingar til grunn for dommen, men fem månadar etter at dommen falt har det framleis ikkje fått konsekvensar for anlegga på Fosen.

Uutsletteleg inntrykk

Attende på Valen medgir Annemor at møtet med lokalbefolkninga, dei i overkant 100 med-aktivistane og synet av viddene kledd med dei totalt 151 vindmøllene har gjort eit uutsletteleg inntrykk.

Etter to dagar med demonstrasjonar vart ei lita kjerne på 26 aktivistar att i Fosen. Leiaren i «Nei til vindkraft i Kvinnherad» var ein av dei.

– Dagen etter at dei andre hadde reist skulle me aksjonera ved Storheia ved å fysisk hindra vedlikehald og brøyting, som me visste skulle skje der. Føremålet var å få politiet til å fjerna oss, og me var spente på korleis myndigheitene ville reagere i dette tilfellet sidan anlegga er ulovlege. Alle tidlegare aksjonar har vore mot vindkraftanlegg som har gyldige konsesjonar, så denne ville vore revolusjonerande! Den ville ført til nasjonal og internasjonal merksemd på måten Norge behandlar urfolk, seier Ekeland.

Grunna invasjonen av Ukraina vart ikkje aksjonen gjennomført som planlagt, men dei 26 aktivistane stilte seg opp framføre porten til Storheia vindkraftanlegg for å markere sin motstand. Politiet var til stades dei to første dagane, men demonstrasjonen på måndagen vart avslutta før politiet kom.

– Det var forferdeleg å sjå at Russland invaderte Ukraina, og i respekt av dette valte me å ikkje gjennomføre aksjonen slik den var planlagd. Det ville vore heilt usmakeleg å beslaglegge politiet i den situasjonen som oppstod. Men aksjonen hadde vore planlagt sidan nyttår, og me ante jo ikkje at noko slikt skulle skje. Eg hadde i utgangspunktet pakka for å vera vekke lenge vekke, forklarar Ekeland.

Ny konsesjonsutreiing på trappene

Ekeland reiste oppover for å støtte Sørsamane på Fosen og markere sin motstand mot vindkraft, men likeins for å få større erfaring i korleis slike aksjonar går føre seg. Det nærmar seg nemleg ei ny konsesjonsutgreiing i Norge, og den lokale aksjonsgruppa mot vindkraft skal vera førebudd til kamp.

– Nokre av oss i aksjonsgruppa var tidlegare i år på møte med ordførar og varaordførar for å høyre korleis dei stilte seg til vindkraftutbygging i Kvinnherad framover, og då kom det fram at dei hadde blitt kontakta av ein utbyggjar før jul. Det var Leif Sverre som svara: «Du må ha kome til feil kommune». Men Kvinnherad er altså eit av dei 13 områda som enda opp i den svarte gryte i sist runde, og det er på desse områda dei kjem til å byrje presset når den nye konsesjonsutreiinga kjem i gong no i vår. Då er heile landet fritt vilt igjen. Eg er verkeleg uroleg for Kvinnherad, forklarar ho.

Ekeland sin påstand om at Kvinnherad er i den svarte gryte vert støtta av Sveinulf Vågene, rådgjevar i Motvind Norge.

«Brennmerka» område

Ifølgje Vågan forventar Motvind Norge at den nye runden med konsesjonsutreiingar kan starte like over påske, og dei omtalar også dei 13 områda som stod att i Nasjonal ramme i sist utgreiing som «brennmerka» før den komande runden. Desse påstandane vert underbygd med eit bestillingsbrev knytt til stortingsmeldinga Vindkraft på land — Endringer i konsesjonsbehandlingen.

Eit bestillingsbrev frå Olje- og energidepartementet til NVE, datert 10. mars, 2021, stadfestar at ein ny runde konsesjonsutreiingar kan vera på trappene: «Ønsket ferdigstillelse for dette oppdraget er innen utgangen av mars 2022.»

Bestillinga går mellom anna på å skaffe eit betre kunnskapsgrunnlag, oppdatere krav til konsesjonsutgreiingar, å systematisere for- og etterundersøkingar, samt å få på plass ein rettleiar i samband med nedlegging av vindkraftverk, med meir.

Ikkje ei politisk sak i Kvinnherad

Hilde Enstad stadfestar elles at kommunen hadde kontakt med ein vindkraftutbyggjar før jul, men slår fast at kommunen framleis ikkje vil tillata slik utbygging i Kvinnherad.

– Dette er ikkje ei politisk sak i Kvinnherad, og eg søv godt om natta, kunne Enstad fortelja.

Ordføraren gav dessutan uttrykk for at ho set stor pris på det brennande engasjementet til aksjonsgruppa mot vindkraft i Kvinnherad.

Ei sak for justisdepartementet?

Men Annemor har mista trua på styresmaktene etter erfaringa frå Fosen, og sjølv om ho hadde tru på regjeringsskiftet, er ho slett ikkje nøgd.

– Det har vore ei katastrofe. Olje- og energiministeren har vore heilt fråverande i denne saka, og difor meiner eg dette bør vera ei sak for Justisdepartementet å følgja opp. At nokon gir konsesjon når saka er i rettsvesenet er jo heilt uakseptabelt! For Fosen sin del må jo denne saka gå vidare til menneskerettsdomstolen, eg kan ikkje tenka meg noko anna. Den norske stat må slutta å behandla samane så dårleg. Det MÅ me berre!

Til Nrk seier olje- og energiminister Marte Mjøs Persen, 28. februar 2022, at det tek tid å finne løysingar som står seg for framtida.

– Eg forstår at mange etterlyser framgang i denne saken. Regjeringen sitt hovudfokus er å finna løysningar, slik at staten kan oppfylla sine folkerettslege forpliktingar ovanfor samane som urfolk. Det kan ta noko tid, men me må gjere det som er naudsynt for å finna løysingar som står seg for ettertida, seier Mjøs Persen.

Mjøs Persen uttalte seg også om Fosen-saka i desember 2021, der ho stadfesta at departementet ville setja i gang eit arbeid for å oppdatere kunnskapsgrunnlaget om korleis vindkraftverk påverkar reindrifta. Samstundes gjorde ho det klart at regjeringa sitt hovudmål var at samane sitt folkerettslege vern skal sikrast.

Dommen frå høgsterett har enno ikkje ført til handling, og Annemor meiner difor olje- og energiministeren er handlingslamma.

Det «grøne» skiftet

Ekeland rundar av med eit retorisk spørsmål.

– Kva skal skje med vindturbinane når dei har blitt fjerna eller gjort sin misjon? Dei er laga av giftig komposittmateriale, og vil bli eit kjempestort miljøproblem i framtida. Vindkraftanlegga blir omtala som ein del av det grøne skiftet, men miljøgevinsten her er lik null! fnyser ho.

Aksjonen Annemor deltok på den siste helga i februar vart dokumentert av eit filmteam. Følgjeleg vil ein ved eit seinare høve kunne sjå dokumentaren om konflikten mellom reindriftsamane, vindkraftutbyggjarane, -motstandarane og fråværet av handling frå den norske stat.