Vi treng sterkare vern om kulturlandskapa våre

Høyringsfråsegn om ny høgspentline gjennom Rosendal. Tap av natur- og artsmangfald krev nytenking.

Vi har fått dokumentert omfanget av den fragmenterte og manglande heilskapstenkinga kring utbygging og inngrep i natur- og kulturlandskap i landet vårt. Likevel vert store prosjekt innan samferdsel, industriutbygging, vindkraftutbygging, havbruksnæring og energioverføring planlagt som om denne kunnskapen ikkje eksisterer. Stortinget sine føringar for vern av miljø, natur- og kulturlandskap og for FN sine berekraftmål gjeld for alle tiltak innan offentleg og privat sektor.

Norge har underteikna avtaler der vi er forplikta til å verna 30% av alt landareal og restaurera 30% av areal der det er gjort inngrep i natur- og kulturlandskap. Regjeringa har lagt fram ein miljøplan. Denne har møtt mykje kritikk får miljørørsla og fagfolk innan natur- og miljøvern. Planen manglar heilt framlegg til tiltak, eller dei tiltaka som er føreslege er altfor svake andsynes utfordringane ein står overfor. Dette vert tydeleg når ein les Statnett sine alternativ til ny høgspentlinje gjennom Rosendal. Luftspenn er einaste løysing slik det var for 50 år sidan. Det er som om tida har stått stille. All kunnskap om natur og teknologi vi har fått gjennom 50 år vert ikkje nytta for å skåna eit av dei mest verdifulle kulturlandskap i landet vårt.

Kulturlandskapet

Store vasskraftutbyggingar på Folgefonnhalvøya har medført inngrep i urørd natur.

Grunna desse naturtapa og press på gjenverande areal vart Folgefonna nasjonalpark oppretta. Verneføremåla er følgande:

* Ta vare på verdifullt natur- og kulturlandskap.

* Sikre verna vassdrag.

* Ta vare på nokre av områda på halvøya som framleis er urørde av tekniske inngrep.

* Verna kulturminne og kulturmiljø.

Tre landskapsvernområde vart òg oppretta: Bondhusdalen, Ænesdalen og Hattebergsdalen.

Baroniet i Rosendal og området kring er freda etter Kulturminnelova i 2015. Dette er eit arkitekturhistorisk og kulturhistorisk unikt anlegg i Norge. Baroniet og dei freda områda rundt er berre ein del av ein større heilskap- kulturlandskapet Rosendal. Heilskapen er større enn dei einskilde delane.

Heilskapen Rosendal er eit kulturhistorisk landskap av nasjonal interesse – eit KULA-område. Den Europeiske Landskapskonvensjonen som Norge har slutta seg til, legg vekt på at kulturhistorisk landskap er ein ressurs som må sikrast gjennom målretta planlegging, forvaltning og vern. Området er rikt på fortidsminne som gravrøysar, ei kyrkje frå 1250-talet, Malmanger prestegard, gamle stølar som er restaurerte i tillegg til Baroniet. I tillegg er området svært populært og veleigna for aktivt friluftsliv.

Fjordane på Vestlandet med sine bygder har internasjonalt omdømme som reisedestinasjon, turistar frå heile verda kjem for å oppleva dette landskapet.

Steinparken i Rosendal er etablert og utvikla gjennom 20 år. Parken skal formidla kultur- og naturverdiar i samsvar med nasjonale styresmakter og FN sine berekraftmål, og gjera publikum merksame på natur-, kultur- og miljøverdiane i regionen. Parken har brei støtte frå offentlege og private institusjonar.

Merknad til linjetraseane

Alternativ 1.0 / 1.01 / 1.3 går alle bak Rosendal langs foten av det rasutsette området under Malmangernuten, over Håland, Fossberg, Grønestøl og langs foten av Melderskin. Vidare over Melselva og opp mot Nordlifjell tett på det nyrestaurerte stølsområdet Kjeldestøl, så innover Nordlifjell i over 900 m.o.h. Dette vil gi maksimal eksponering av linja gjennom bygda, og alternativ 1.3 vil gå i synsranda langs Nordlifjell. Områda er mykje brukt til friluftsliv. Alle desse alternativa bryt med alle føringar som gjeld verneverdiar i området. Det er nesten utruleg å få eit slikt alternativ frå ein statleg etat.

Alternativ 1.2 og 1.2.1. Desse alternativa viser kor problematisk det er å finna god trasé mellom Seimsfoss og Omvikdalen. Alternativ 1.2 vil som alternativ 1.3 over Nordlifjell eksponera linja maksimalt ved at ho går i synsranda over Kviteggi og gjennom eit mykje brukt tur- og friluftsområde. Alternativ 1.2.1 er ikkje nemnt. Dette er forståeleg då det går gjennom verna område.

Alternativ 3 har ein innskoten jordkabel. Dette alternativet har to muffestasjonar der kabelen vert teken ned i jorda og der han kjem opp att. Den eine er tenkt lagt i Kalvatre, den andre ved Hattebergselva i Omshagen. Kabelen må kryssa Melselva og Hattebergelva som begge er freda mot tekniske inngrep. Omshagen er ein del av freda landskap rundt Baroniet. Alternativet vil òg forringa området rundt Steinparken og hindra ei vidareutvikling av området.

Dette viser dei store utfordringane som melder seg dersom Statnett held fast på luftspenn som einaste løysing. I ei tid med auka engasjement for bevaring av natur- og kulturverdiar er ei slik haldning provoserande. Det bidreg til omdømmetap for institusjonen Statnett. Det er ikkje utenkeleg at slike løysingar kan få eit rettsleg etterspel.

Alternativet

Det er ikkje grunnlag for å hevda at dei melde alternativa Statnett har lagt fram er meir samfunnsøkonomisk lønsame totalt sett enn ein sjøkabel som kan gå frå industriområdet ved Årsnes, eller lenger inne i fjorden, til industriområdet ved Sandvikjo. Herifrå kan kablane leggjast i jord opp gjennom Omvikdalen. Alternativet med sjøkabel har ikkje Statnett fremja i meldinga si. Grunngjevinga er: Botntilhøva på fjorden, manglande teknologi for denne type sjøkabel, konflikt med akvakultur, reparasjonsutfordringar, og at løysinga vil forlenge tidsrammene for prosjektet.

Norge roser seg av å vera leiande på undervassteknologi. Det går ulike kablar og røyrleidningar både sørover mot kontinentet og nordover mot Svalbard. Det synes då rart at det ikkje er mogeleg å løyse utfordringa med ein sjøkabel utanom Rosendal. Er det vilje er det veg - vert det sagt. Ein slik kabel er av same omfang som andre sjøkablar som no vert lagt.

Kvinnherad gir store verdiar til fellesskapet gjennom kraftutbyggingane som er gjort. Det er gode grunnar til at ein no kan tilbakeføre bygda til det opprinneleg landskap ved å fjerne høgspentlinja som i si tid vart lagt gjennom landskapet.

Det ville bli ein vinn-vinn situasjon. Landskap blir både restaurert og skåna for skjemmande inngrep. Konklusjonen vert derfor at NVE krev at Statnett greier ut alternativet med sjøkabel. Gevinsten med sjøkabel for miljø-, natur- og kulturverdiar og dei føringar og målsetningar som er lagt frå Stortinget med omsyn til desse er grundig dokumentert.

Vi må tenkja nytt om naturinngrep. Enklaste og billigaste løysing er ikkje alltid den beste. Dette vil bety auka kostnader og gje oss nye utfordringar. Men berre slik tar vi utfordringane tap av natur- og artsmangfald gjev oss på alvor.

Sandnes 02.01.2025

Knut Sellevold