Lul Krag og kjærleiken til Kvinnheradsnaturen

«Jeg kom hit en juninatt fra Lofthus, med de blomstrende fruktskoger mot den skinnende bre – eg trodde intet sted kunde være skjønnere enn Lofthus, jeg tror det heller ikke nu – men da jeg kom hit blev jeg møtt av den forunderligste stemning – her innunder de mektige fjell, de var så edle i linjen, de syntes mig som hellige fjell og det gamle baroni som et eventyr.»

Lul Krag om Rosendal i 1936.

Kunstnarkallet

Er Lul Krag ein «moderne» kunstnar? Spørsmålet kan verka meiningslaust. Lul Krag døydde i 1956. Ho var ikkje «moderne» kunstnar i si samtid. Tvert om, ho vende ryggen til dei dominerande kunstretningane, og gjekk sin eigen veg. Kolteikningane hennar minner ikkje mykje om det vi tenkjer på med omgrepet «moderne kunst». I mange heimar i Kvinnherad heng det bilete teikna eller måla av Lul Krag. Dei er til stor glede, vil eg tru. Ingen tenkjer på om dei er «moderne». Landskapsbileta hennar er eigenarta og tidlause.

Men spørsmålet er ikkje heilt tatt or lause lufta. Tek ein til å spørja etter kva Lul Krag ville med kunsten sin, og kva grunnleggjande tankar ho hadde om sitt eige – einsame – kunstnarliv, då finn ein tankar og idear som slett ikkje verkar gammalmodige. Tvert om dei er høgst aktuelle og moderne. Hennar kunst er rik nok til å leva sitt eige liv utan denne kjennskapen. Men for meg har den verda ho skapte i bileta sine vorte rikare og meir meiningsfull når eg forstår kva som motiverte henne. Sjølv brukar ho ordet «kall» om kunstnargjerninga.

Dagboka

Først må vi sjå på nokre sitat frå dagboka til Lul Krag.

«Ak jeg föler det fra al Naturens Bevis på alt Gudommelighed jeg har lært at kjende .... i alt föler jeg gud – det jeg læser i de gamle kinesiske skrifter som heder Tao – alt er gud – og jeg böier mig saa i grenselös længsel efter at overvinde mine skröbelige karakterfeil saa jeg kan faa utfört et arbeide som er mit mål og den plikt som jeg er skabt til at udfylde».

«... jeg lærte at den livsfjernhed jeg selv havde den var grund for den gamle Kinas Kunst – som jeg siden har lært hvordan deres hele livsfilosofi og religion stemmer sammen med min egen tro.»

«Guds aand er i naturen, der er ikke tvil, naturen lever – dens skjønhed og dens sjel – med deuendelige omskiftende stemninger.»

Austerlandsk tenking

Lul Krag budde siste del av livet sitt i Rosendal. Ho hadde ein sterk visjon – eit kall – som var drivkrafta bak hennar kunstnarlege verksemd.

Ho viser til «Tao» (eller Dao ). Tao tyder «vegen». Taoismen er ein av tre hovudretningar i kinesisk filosofi og religion. Tao står for den hemmelege, skjulte «urkrafta» og opphavet til alle ting og alt levande. Det er umogeleg å seia kva Tao er, men det kan opplevast på mystisk vis. Gjennom einsemd, kontemplasjon og ekstase kan ein koma i eit intimt tilhøve til naturen, ja ein kan verta eitt med han. I kinesisk filosofi treng ikkje Tao å vera knytt opp mot ein personleg guddom.

Austleg mystikk har sidan opplysningstida fasinert mange i vår del av verda. Den norske misjonæren Karl Ludvig Reichelt (1877- 1952) opna gjennom sine bøker og omsetjingar interessa og kjennskapen til Austens visdomslitteratur. Han omsette boka «Tao Te Ching» til norsk. I vestleg tenking var det mange som såg samanheng mellom kristen tru på ein skapargud og omgrepet Tao. Tao vart forstått som ei oppleving av å koma i kontakt med Gud (Tao) og den djupaste, inste røyndom i tilværet.

Hos Lul Krag kjem dette til uttrykk i naturmystikk. Ho tenkjer at Gud er til stades i alt det skapte. Vi kallar denne form for mystikk for panenteisme. I panteismen trur ein at naturen er Gud. I panenteismen trur ein at Gud er i naturen, men han er ikkje natur sjølv. Dei som er i kontakt med «Tao» (Gud) vil leva eit liv i harmoni med seg sjølv, sine medmenneske og med naturen.

Lul Krag måla dei same motiva frå Kvinnheradsnaturen om att og om att. Det er som ein slags kontemplasjon i møte med variasjonane og mangfaldet i naturen. På dette vis gjev ho uttrykk for sin store kjærleik, nærleik og respekt til den naturen ho sjølv er ein del av.

Økofilosofi og økosofi

I vår tid finn vi slektskap til desse tankane i den sekulære økofilosofien og økosofien. Dei mest kjende filosofane i Norge er Sigmund Kvaløy (1934-2014) og Arne Næss (1912-2009). Økologi er det naturvitskaplege studiet av alt levande sine livsvilkår i samspel med sine omgjevnader, både dei levande og dei ikkje levande. Heilskapen er viktigare enn summen av dei enkelte delane. Alt liv inngår i den same heilskapen.

Økofilosofi er reint deskriptiv og ikkje normgjevande. Arne Næss utviklar dette vidare til ein normativ filosofi – økosofien. Han vil seia korleis vi skal leva i relasjon til naturen. Grunntanken er ein ikkje-antroposentrisk tankegang. Som menneske er vi berre ein del av den stor heilskapen i naturen. Vi er i eit stort samspel med alt levande. Frå slik tankegang kjem han fram til same konklusjon som Lul Krag. Vår nærleik til naturen gjev oss grunn til å leva i han med kjærleik og respekt. To ulike tankeretningar møtast i ein felles konklusjon.

Austleg mystikk i vår tid

Omgrepet «Tao» og tanken om å koma i harmoni med seg sjølv og tilværet er og populære tema i sjølvhjelpstenkinga i vår tid. Det finst bøker som Tao for leiarskap, gruppedynamikk, marknadsføring, seksualitet og kjærleik, og Tao for kunstnarar, filosofar, arkitektar og anna.

Talande for alt dette er tittelen på ei bok: «Tao med Ole Brumm». Alt kan verta utnytta kommersielt, også austleg mystikk.

Inn mot livsmysteriet

Med kjennskap til Tao og økosofien kjenner eg at bileta til Lul Krag talar til meg på ein ny måte. Hennar kunst vil visa veg inn i naturens store mysterium. Austleg estetikk og mystikk saman med Kvinnheradsnatur er dei utrykk ho bruker for å få fram bodskapen sin. Med eitt får bileta hennar ei djupare meining. Bak dei vene kolteikningane ligg det ein viktig bodskap. Vi er berre ein del av alt levande. «Livsmysteriet» i naturen skal inspirera oss til kjærleik, ærefrykt og vørdnad.

Knut Sellevold

Kjelder:

«Tao Te Ching - Verdens hellige skrifter», Bokklubben.

«Lul Krag - Et bygdegeni i Rosendal», Urd 1936.

Rune Svarverud og Notto B. Thelle: «Innledning til Tao te Ching. Verdens hellige skrifter».

Sverre Følstad: «Lul Krag. Den lyse enkelhets maler».

Sverre Følstad : «Some girls are bigger than other - Lul Krags monumentalitet».

Store Norske leksikon: Om økofilosofi og økosofi.