Korleis fungerer valet?

I denne artikkelserien vil vi forsøka å skildra kommunen, korleis den er bygd opp og kva kommunen som organisasjon jobbar med. Denne gongen ser vi på kommunestyrevalet.

Måndag 11.september er det offisiell valdag. Det er fire år mellom kvart kommune- og fylkestingsval, og sist vi hadde eit var i 2019. Men korleis fungerer eigentleg eit kommunestyreval?

Vala i Noreg går etter prinsippet om «direkte val» som vil seie at veljarane røyster direkte på representantar ved å gi si stemme til ei valliste, og det såkalla «forholdstalsprinsippet», som vil seie at representantane vert fordelte etter det talet stemmer vallistene får.

Under kommunestyre- og fylkestingsval skal ein altså vela kven som skal sitja i kommunestyret. Det er kommunestyret som har endeleg avgjersle i fleire av sakane som gjeld kommunen.

Kor mange som sit i eit kommunestyre varierer frå kommune til kommune, og kjem an på folketalet i kommunen. I Kvinnherad er det 35 representantar i styret. Representantane blir velt gjennom at kvart parti stiller med ei liste, og så stemmer ein på dei ein vil ha i kommunestyret.

Kvar kommune har eit valstyre, som har ansvar for gjennomføringa av kommunestyre-og fylkestingsval, stortingsval og andre folkerøystingar. Valstyret har ansvar for kva lokalar som skal brukast under valdagen, oppteljing av stemmar, valoppgjer og eventuell handsaming av klagar.

Kumulering og slengjar

I eit kommuneval har veljaren meir innverknad på kven som kan kome inn i kommunestyret enn dei ville hatt på kven som kjem inn på stortinget i stortingsval. Kumulering betyr at ein kan gje kandidatar på stemmesetelen ei personstemme ekstra. Dette kan ein gjere ved å setje kryss ved namnet til personen.

Det kan vere både ein person som står på stemmesetelen frå partiet du har valt, men også personar frå andre parti. Vel du nokon frå ei anna liste enn partiet du har valt å stemme på heiter det ein «slengjar». Kumulering kan ha påverking på kven av kandidatane på ei liste som kjem inn i kommunestyret. Jo fleire stemmer eit parti får, jo fleire kandidatar får dei inn i kommunestyret.

Når vallokala stenger, sit valmedarbeidarane igjen og tel opp stemmene. Allereie dagen etter valet er det mykje som er klart, og då veit vi mest sannsynlig kven som får plass i kommunestyret. Det kan ta litt lenger tid å finna ut av kva parti som får ordføraren, då partia ofte må forhandla om dette. Det er det valde kommunestyret som vel kven som skal vera ordførar.

Det nye kommunestyret med ordførar trår til i oktober.

Kven kan stemma?

I Noreg må ein vere norsk statsborgar og 18 år, eller bli 18 år i løpet av valåret for å få lov til å røyste ved kommuneval. Ein må også ha eller ha hatt registrert bustadadresse i Noreg.

Andre utanlandske statsborgarar kan også ha rett til å røyste, men då må dei ha budd i Noreg samanhengande dei tre siste åra før valdagen.

Under stortingsvalet er det berre norske statsborgarar som har røysterett.

Korleis stemmer ein?

Når du kjem til lokalet vert du teken imot av ein valmedarbeidar. Spør gjerne denne dersom du er usikker eller lurer på noko. Valmedarbeidarar har teieplikt.

Ein skal inn i eit stemmeavlukke der du er aleine slik at ingen skal kunne sjå kva du stemmer. Her vel du stemmesetelen til det partiet eller lista du vil stemme på, og legg eventuelt til personstemmer.

Brett saman stemmesetelen slik at ingen kan sjå kva du har røysta, og lever setelen til valmedarbeidaren. Det er alltid to valmedarbeidarar som skal ta imot ei stemme, for at det skal vera gyldig.

Du blir bedt om å visa fram legitimasjon slik at valmedarbeidar kan sjå at du ikkje har stemt tidlegare, og kryssa av for at du har stemt.

Valmedarbeidaren stemplar så stemmesetelen din og du kan leggja den i valurna.

Gratulera, no har du stemt og er med på å avgjera kven som skal sitja i kommunestyret.

Ting å hugse på når du skal røyste;

– Du treng ikkje ha med deg valkortet til stemmelokalet, men du må hugse godkjent ID med namn, bilete og fødselsdato.

– På valdagane 10. og 11. september må du røyste i eit av lokala i Kvinnherad, men du kan førehandsrøysta kor som helst i Noreg til og med 8. september.

– Du kan førehandsrøysta på visse lokal. Sjå liste på valglokaler.no.

– Du treng ikkje røyste på det vallokalet som er nærast deg, du kan røyste på kva som helst offisielt vallokale i kommunen, sjå liste på valglokaler.no

– Dersom du har spørsmål eller treng hjelp, kan ein valmedarbeidar hjelpe deg. Dei har teieplikt.

– Har du ein psykisk eller fysisk funksjonsnedsetjing som gjer at du ikkje kan røyste på eigenhand, har du rett til å få hjelp av ein person du sjølv peiker ut.

– Oppheld du deg på ein helse-og omsorgsinstitusjon, kan du førehandsrøysta der.

– Er du sjuk eller ufør, kan du kontakta kommunen for å få førehandsrøysta heime.

– Å levere blankt er også ein moglegheit, om du ikkje er sikker på kven du skal stemma på.