Nytt skipsbyggingsmuseum i Ølve

Den nystifta kulturnemnda i Ølve bygdelag har sett opp utstillingar i det gamle arbeidshuset og i saga på Nerhus, for å visa fram båtmodellar, fotografi og arbeidsreiskap frå den 100 år lange fartybyggingsperioden i bygda.

Grunneigar Lars Nerhus har teke vare på eit 70-tals halvmodellar av båtar og mange bilete.

– Dette er slikt eg har hatt heime i huset. Eg har prøvd å ta vare på det, seier han.

Søster hans Marta hadde som sommarjobb å registrera alt på 1980-talet.

– Vi har god dokumentasjon på alt som har føregått her, seier Eva Røyrane, som har vore med på å byggja opp museet.

Stordugnad

Årsaka til at det vart eit skipsbyggingsmuseum på Nerhus, var at fleire eldsjeler syntest dei burde visa fram den stolte industritradisjonen i Ølve.

– Det byrja med at vi ville laga pakketurar til Ølve. Vi fann ut at det var mykje kjekt å jobba med her i området. Då vi oppretta kulturnemnda låg det i korta at vi skulle gjera noko meir langsiktig, seier Røyrane.

Då dei var i gang kom dei i prat med nokon som jobba med kystsogedagane, og dei ville gjerne ha eit arrangement på Nerhus den 20. august.

– Dette vart eit høve til å visa historia fram litt skikkeleg, seier Røyrane.

Familien til Lars Nerhus og Eva Røyrane hadde ein stor dugnad i påskehelga.

– Alle ungane var med. Då fekk vi rydda mykje. Elles har eg hatt mykje nytte av Njål Vidar Tråvik. Det er jo berre ei byrjing, dette, seier Nerhus.

– Ja, det er mykje å gripa fatt i, seier Tråvik.

Skuret

Lars vaks opp med skipsbyggjartradisjonen i blodet. Det er nok ikkje for ingenting han er skipsingeniør av yrke.

– Eg vaks jo opp med dette, og det var mange samtalar rundt kjøkenbordet om skipsbygginga. Eg var heldig og hadde ein bestefar med godt minne og som fortalde mykje. Elles har eg lese meg opp, seier Lars.

– Heile området her nede på Øyra var felleseige i starten, men etter kvart vart tomtene i fjæra skilde ut. På verftsområdet var veldig mange fartøy under bygging samstundes. Husa kom seinare, fortel han.

Arbeidshuset kallar dei berre for Skuret på folkemunne. Det har spanteplaning, slik at dei kunne gjera litt arbeid innandørs.

– Elles føregjekk arbeidet ute, med mellombelse tak, fortel Lars.

Mathilde

Saga er frå 1950-talet. Dei fekk ikkje straum på Nerhus før 1952, så dei brukte berre handverktøy til båtbygginga. Det var oldefar til Lars, Ola H. Nerhus, som var den første som bygde båtar på Nerhus. Det var i 1863.

– Han bygde blant anna den kjende hardangerjakta «Mathilde». Litt seinare byrja naboen hans Tollev Nerhus å byggja båtar. Det var meir eller mindre samanhengande fartybygging på Nerhus i 100 år, fortel Nerhus.

I starten vart det bygd hardangerjakter og galeasar.

– Men det har vore bygd båtar her i langsameleg tid. På 1600-talet vart ein løfting bygd i Ølve, ein liknande båt som venjebåten til Baroniet, fortel grunneigaren.

På 1800-talet bygde dei kravell, då var det berre klinkbygging av båtar. Historikar Nils Kolle seier at den første kravellbygde båten i Sunnhordland var bygd i Ølve i 1827. Det var ein slupp på 23 fot.

– Ute i Europa bygde dei slike båtar, men avstandane var store den gongen, og det tok lang tid før kunnskapen seig inn hit. Så dei var jo litt framsynte her, meiner Nerhus.

Grunnen til at dei byrja med desse båtane var at dei trong større, kraftigare båtar.

 

Slepte over fjorden

Dei bygde utan teikning før i tida. I staden lagde dei halvmodellar, og rissa opp måla i spanteplanet i arbeidshuset.

– Hudplanken på båtane måtte vera litt sega, og då måtte emna vera store. Det måtte skjerast på oppgangssag hos Gravdal eller Skaaluren. Då laga dei flåtar av tømmeret, og slepte dei over fjorden. Etter at det hadde blitt skore, vart det stabla i eit visst system, og så vart det slepte tilbake, fortel Nerhus.

Skipsbygginga gav mange ringverknader i bygda. Skogeigarane fekk sjølvsagt omsetnad på tømmeret sitt.

– Kvinnherad har ein stolt skipsbyggingstradisjon. Det er kjekt vi kan visa det fram i Ølve, òg, konkluderer Nerhus.